Iranian Futurist

رتبه بندي صنعتي يكي از راه هاي بررسي روند تغييرات درتوسعه صنعتي استان هاي كشور است كه سال هاست از طرف سازمان مديريت وبرنامه ريزي كشور و وزارت صنايع و معادن انجام گرفته است. آخرين گزارش رتبه بندي مقايسه اي استان ها درسال 1384 منتشرشد كه داده هاي مربوط به سال 1383 را مورد بررسي و مقايسه قرار داده است. در اين يادداشت سعي خواهد شدبه استناد آمار رسمي سازمان مديريت وبرنامه ريزي و وزارت صنايع و معادن روند رشديافتگي صنعتي استان كردستان در پنج سال بين سال هاي 1379 تا1383 مورد بررسي ونقد قرار گيرد.

دكتر بايزيد مردوخي در مطالعات هامون درسال 1373 به استناد مطالعاتي كه مركز مطالعات وتحقيقات شهرسازي ومعماري ايران درسال 1365انجام و در سال1370 منتشر نموده است كه با لحاظ نمودن 16 شاخص ، استان هاي كشور را برحسب سطح عمومي فعاليت هاي اقتصادي رتبه بندي كرده است اظهار مي دارد: " استان كردستان در اين رتبه بندي با ضريب 570/.- درميان 24 استان كشور در رتبه بيست ودوم قرارگرفته است. استان تهران با ضريب 205/1 رتبه اول وسيستان وبلوچستان با ضريب 670/. -كم فعاليت ترين استان كشور و در مرتبه بيست وچهارم قرار گرفته است. يك بررسي ديگر در خصوص رتبه بندي ميزان فعاليت صنعتي دراستان هاي كشور درسال 1365 بر پايه 5 شاخص نشان مي دهد كه استان تهران از ديدگاه صنعت با ضريب فعاليت 050/2 فعالترين استان واستان ايلام باضريب 214/1- كم فعاليت ترين استان كشور بوده است. استان كردستان دراين رتبه بندي با ضريب فعاليت 764/.- از حيث فعاليت هاي صنعتي در مرتبه بيست و دوم قرار داشته است" ( ص 9 ) مشاهده مي شود كه از دو جنبه فعاليت هاي عمومي اقتصادي وفعاليت هاي صنعتي استان كردستان درسال 1365 دررده بيست ودوم استان هاي كشور قرار داشته است.

دفتر برنامه ريزي سازمان مديريت وبرنامه ريزي كشور درسال 1379 گزارش طبقه بندي استان ها براساس ميزان توسعه يافتگي (رفاه نسبي) را كه بااستفاده از روش تحليل عاملي براي عملكرد صنعتي استان هاي كشور درسال 1378 انجام داده بود منتشر كرد. "برپايه اين مطالعه، استان تهران توسعه يافته ترين استان كشور به شمار آمده ودررتبه اول قرار مي گيرد واستان كهكيلويه وبوير احمد دربين بيست وهشت استان كشور به عنوان توسعه نايافته ترين استان دررتبه بيست و هشتم قرار گرفت. دراين بررسي كليه استان هاي كشور به لحاظ سطح توسعه يا رفاه نسبي در ده طبقه جاي دارد كه استان تهران با نمره 100 دردهك اول قرار گرفته و استان كردستان به همراه لرستان وبوشهر دردهك چهارم به منظور طبقه بندي استان ها براساس سطح برخورداري نسبي ويا ميزان توسعه يافتگي آن ها از روش تحليل خوشه اي استفاده شده است. نتايج اين بررسي نشان مي دهد كه 5 فضاي متمايز توسعه درسطح استان هاي كشور قابل تشخيص است: بسيار توسعه نيافته، توسعه نيافته، درحال توسعه، توسعه يافته وكاملا توسعه يافته. اگر با اندكي اغماض اين پنج سطح رابه سه سطح تبديل كنيم مشاهده مي شود درحالي كه استان هاي تهران، خراسان، اصفهان، كرمان ، يزد، فارس، قم، مركزي وآذربايجانشرقي جزو استان هاي توسعه يافته به شمار مي روند، كردستان به همراه استان هاي كهكيلويه و بويراحمد، ايلام،سيستان وبلوچستان، كرمانشاه، بوشهر ، لرستان وايلام دردسته كمترتوسعه يافته ها قرار مي گيرد.(ص 10-1).دراين بررسي – كه البته شاخص هاي مورد نظر آن معلوم نشده است- استان كردستان درميان 28 استان كشور دررده بيت وسوم قرار گرفته وبالاتر از استان هاي بوشهر، كرمانشاه، سيستان وبلوچستان، ايلام وكهكيلويه وبويراحمد ايستاده است.

دفتربرنامه ريزي وزارت صنايع ومعادن درسال 1382 گزارش مطالعات رده بندي صنعتي استان هاي كشور در سال هاي 1379- 1380 و 1381 را كه با استفاده از مدل برنامه ريزي چندمنظوره انجام گرفته بود منتشر كرد. در اين مطالعات شش شاخص ( ارزش افزوده فعاليت صنعتي ومعدني ، ميزان سرمايه گذاري واحدهاي فعال صنعتي و معدني ، ميزان سرمايه ثابت طرح هاي داراي حداقل 60 درصد پيشرفت ، ميزان اشتغال واحدهاي فعال صنعتي و معدني ، ميزان اشتغال طرح هاي داراي حداقل 60 درصدپيشرفت فيزيكي و مساحت فاز عملياتي درشهرك هاي صنعتي ) مورد استفاده قرارگفته است.دراين رده بندي ، استان كردستان درميان 28 استان كشور به ترتيب در سال هاي 1379 ، 1380 و1381 در رده هاي بيست و پنجم، بيست و ششم و بيست و ششم قرار گرفته است. در سال 1379 استان هاي گلستان، بوشهر وكهكيلويه وبوير احمد، درسال هاي 1380 و1381 استان هاي ايلام وكهكيلويه و بويراحمد پائين تر از كردستان قرار داشته اند.درپايان اين گزارش آمده است:" درمجموع مقايسه رده استان هاي كشور طي سال هاي گذشته نشانگر تغيير جايگاه استان هاي خراسان ، سمنان، بوشهر، هرمزگان، همدان، كرمانشاه وكهكيلويه وبويراحمد وارتقا به سوي رده هاي بالاتر توسعه يافتگي صنعتي است."(ص 17- 1).نكته جالب توجه ارتقاي بوشهر از رده هاي آخر به رده 17 درسال 1381 است.وقابل تامل تر اينكه استان كردستان از رده 25 درسال 1379 به رده 26 درسال 1381 تنزل داشته است!
گروه مطالعات توسعه دفتر برنامه ريزي وزارت صنايع ومعادن درديماه سال 1384 طبق روال ساليانه گزارش مطالعات رده بندي استان هاي كشور از نظر توسعه يافتگي صنعتي درسال هاي1381 تا 1383 كه با بهره گيري از روش برنامه ريزي چند منظوره انجام گرفته بود را منتشر كرد.شاخص هاي مورد مقايسه دراين گزارش نيز همان شاخص هاي مربوط به سال هاي 1379 تا1381 بود كه عبارت بود از : ارزش افزوده صنعت ومعدن، ميزان سرمايه گزاري واشتغال درواحدهاي فعال وطرح هاي بالاي 60 درصد پيشرفت فيزيكي ومتراژ زمين هاي صنعتي درشهرك هاي صنعتي استان كردستان دراين گزارش درسال 1382 همانند سال 81 درميان 28 استان كشور دررده 26 قرار دارد اما درسال 1383 ، كه استان خراسان به سه استان تقسيم شد ومجموع استان هاي كشور به 30 استان رسيد كردستان بالاتر از ايلام و خراسان جنوبي دررده بيست وهشتم قرار مي گيرد.نكته حائز توجه اينكه درسال 1383 رتبه كردستان درشاخص سرمايه گذاري درطرح هاي بالاي 60 درصد رشد به 30 مي رسد. درجمعبندي اين گزارش آمده است:"تعداد استان هاي كمتر توسعه يافته كه طي 2 سال 81 و82 ثابت وبرابر 7 بوده درسال 1383 به 8 استان رسيده است و استان هاي توسعه نيافته از 13 استان به 12 استان رسيده است " (ص 12-1). اين بدان معناست كه يكي از استان هاي توسعه نيافته به جمع استان هاي كمترتوسعه يافته اضافه شده است!
درجدول شماره يك رتبه استان كردستان درمقايسه باساير استان ها نشان داده شده است.از آنجا كه درسال هاي گذشته برتعداداستان هاي كشور افزوده شده است به منظور يكسان سازي رتبه بندي استان ها از 1 تا100 درنظر گرفته شده است. براين اساس مشاهده مي شود كه استان كردستان درسال 1379دررتبه 89 قرار داشته اما پس از گذشت 5 سال وبا وجود اجراي طرح هاي صنعتي ومعدني قابل توجه با 4 درجه تنزل به رتبه 93 رسيده است واين بدان معناست كه جايگاه استان كردستان دربخش صنعت ومعدن درمقايسه با استان هاي ديگر نه تنها رشدي را نشان نمي دهد بلكه بدتر از گذشته شده است! با توجه به اطلاعات موجود مربوط به سال هاي قبل از 1379 نيز مي توان اذعان كرد كه در دهه دو دهه قبل هم اين روند نزولي وجود داشته است. چرا كه با محاسبه سرانگشتي هم مي توان مدعي شد كه رتبه 22 درميان 24 استان بالاتر از رتبه 28 درميان 30 استان است! ناگفته نماند تصريح اين روند بدين معنا نيست كه در 20 سال گذشته در استان كردستان فعاليت هاي صنعتي سير نزولي داشته است يا خير ! همانطوريكه مشاهده مي شود در اين مدت طرحهاي زيادي در استان اجرا شده است اما با يك نگاه استراتژيك و مقايسه اي مشاهده مي شود جايگاه استان در مقايسه با ساير استانها هر سال سير نزولي داشته است.

به منظور درك واقع بينانه تر روند ترقي وتنزل استان هاي توسعه نايافته وتوسعه يافته وامكان تحليل علل اين جابجايي دودسته از استان هاي بالا وپائين مندرج در جدول شماره يك باهمديگر مقايسه و در جدول شماره دو آورده شده است.درميان استان هاي با ترقي جايگاه ، استان هاي يزد، خراسان رضوي، كرمان، قم، بوشهر و كرمانشاه و در ميان استان هايي كه در پنجسال مور بررسي تنزل جايگاه داشته اند استان هاي آذربايجانغربي، لرستان، سيستان وبلوچستان، همدان، كردستان وايلام برگزيده شده اند. شش استان يزد،خراسان رضوي ، كرمان، قم ، بوشهر و كرمانشاه به ترتيب از رده هاي 32 ، 18، 36، 57،96 و82 درسال 1379 به رده هاي 13، 17، 27، 50، 53 و 57 رسيده اند. يعني ظرف 5 سال - كه البته ناشي از اقدامات سالهاي قبل است ، يزد 19 رده ، خراسان جنوبي 1 رده، كرمان 9 رده، قم 7 رده، بوشهر43 رده و كرمانشاه 25 رده ترقي كرده اند. درسوي ديگر جدول ، شش استان آذربايجانغربي، لرستان، سيستان وبلوچستان،همدان، كردستان وايلام به ترتيب از رده هاي 54، 71، 75، 68، 89 و 86 درسال 1379 به رده هاي 77، 80، 83، 75، 93 و 97 درسال 1383 تنزل كرده اند واين بدان معناست كه اين استان ها طي سال هاي مورد بررسي به ترتيب 23، 9، 8، 7، 4 و11 رتبه تنزل داشته اند! يكبار ديگر استان هاي بالاي جدول يعني يزد، خراسان رضوي، كرمان، قم، بوشهر وكرمانشاه را از نظر بگذرانيم. اگر بوشهر را استثنا بدانيم ، به دليل پروژه هاي عظيم عسلويه ونيز نيروگاه اتمي، درساير استان ها كدام عامل يا عوامل بوده اند كه عكس آن براي استان هاي پائين جدولي صدق مي كند؟ آيا مي توان حضور مديران ارشد در مراكز تصميم گيري دولتي نظير وجود وزرا و معاونين وزرا در دستگاه هاي ثروتمند واقتصادي كشور را جزو اين عوامل دانست؟ جز اين است كه اين عوامل مهم وانكار ناپذيري– به حق يا به ناحق، مشروع يا نامشروع- روند توسعه صنعتي استان ها- وحتي شهرستان ها- را تحت تاثير قرار دهد. نمونه هاي زيادي نيز وجود دارد كه مي توان از آن نام برد كه اگر نبود- ونبودند- افرادبانفوذ درمراكز تصميم گيري ، شايد هرگز چنين تحولي درصنعت آن استان ها وشهرستان ها بوجود نمي آمد. استان هاي آذربايجانغربي، ايلام، كردستان، سيستان وبلوچستان و حتي همدان هرگز درسطح وزرا نمايندگاني درمراكز مهم تصميم گيري بويژه مرتبط با امور اقتصادي كشور نداشته اند. استان لرستان با وجود برخي از لرستاني ها در قوه مقننه هرگز نتوانسته يا نخواسته اند براي استان خود كارويژه اي انجام دهند. آذربايجانغربي با وجود يك وزير درهيئت دولت به دليل اهتمامي كه آن فرد براي توسعه آذربايجانشرقي داشت نتوانست از قبل وجود وي بهره ببرد. البته عوامل متعددي دراين زمينه وجود دارد اما به دليل اينكه اين عامل واضح تر از آن است كه نيازمند تحقيق ويژه باشد آن را مطرح كردم. درپايان اين نوشته ضمن اظهار تاسف از روند نزولي توسعه صنعتي استان كردستان واستان هاي توسعه نايافته مشابه، بي مناسبت نمي دانم مردمان شريف چنين مناطقي اين پيام را منتقل كنم كه دوري از مراكز تصميم گيري وعدم تلاش براي نفوذ درمراكز تصميم گيري كشور همچنان مناطق ما را دررده هاي پائين توسعه يافتگي متوقف خواهد ساخت.كردها اگر علاقه مند به توسعه يافتگي منطقه خود هستند بايد ضمن اعتماد سازي و توسعه مشاركت در اداره امور جامعه ، زمينه ساز توسعه صنعتي و اقتصادي ديار خود باشند. البته در كنار اين عامل ، عوامل مهم ديگري نيز وجود دارند كه شناسايي آنها نيازمند بررسي جداگانه اي است. ياداوري چند نكته را ضروري مي دانم: اينكه وجود كاستي هاي پيرامون صحت وشفافيت آمار واطلاعاتي كه مبناي رتبه بندي ها مي شود وعدم محاسبه برخي موارد نظير صنايع دفاعي، نفت و...موجب مي شود احتمال اينكه رتبه بندي برخي استان ها بالاتر يا پائين تراز وضعيت كنوني باشد وجود دارد. به علاوه به نظر مي رسد براي ارزيابي منطقي وواقع بينانه تر صنعت ومعدن استان ها ، توجه به شاخص هاي ديگر همچون بهره وري واحدهاي صنعتي ونيز زيربناهاي موردنياز موثر خواهدبود. درهرحال اميدوارم با اجراي طرح تدوين استراتژي توسعه صنعتي استان كردستان راههاي توسعه يافتگي منطقه شناسايي و با حمايت دولت و مشاركت مردم مورد اجرا قرار گيرند.

Iranian Futurist		Ayandeh-Negar
Welcome To Future		Tomorow is built today

	در باره ما	تماس با ما	خبرهای علمی	احزاب مدرن	هنر و ادبیات	ستون آزاد	محیط زیست	حقوق بشر	اخبار روز	صفحه‌ی نخست
	آرشیو	اندیشمندان آینده‌نگر	تاریخ از دیدگاه نو	انسان گلوبال	دموکراسی دیجیتال	دانش نو	اقتصاد فراصنعتی	آینده‌نگری و سیاست	تکنولوژی	از سایت‌های دیگر