Iranian Futurist 
Iranian Futurist
Ayandeh-Negar
Welcome To Future

Tomorow is built today
در باره ما
تماس با ما
خبرهای علمی
احزاب مدرن
هنر و ادبیات
ستون آزاد
محیط زیست
حقوق بشر
اخبار روز
صفحه‌ی نخست
آرشیو
اندیشمندان آینده‌نگر
تاریخ از دیدگاه نو
انسان گلوبال
دموکراسی دیجیتال
دانش نو
اقتصاد فراصنعتی
آینده‌نگری و سیاست
تکنولوژی
از سایت‌های دیگر


آگاهي‌پژوهي: پيش‌نياز آينده‌پژوهي - گفتار دوم

اگر عضو یکی از شبکه‌های زیر هستید می‌توانید این مطلب را به شبکه‌ی خود ارسال کنید:
Twitter Google Yahoo Delicious بالاترین دنباله

[07 Nov 2009]   [ سید علیرضا حجازی]

گفتار دوم: اقدام شجاعانه‌ي جينز در رد نظريه‌هاي زيستي آگاهي



نوشته‌ي: سيد عليرضا حجازي


آنچه كه هر انسان آزاد انديشي را شيفته‌ي ديدگاه و نظريه‌هاي جوليان جينز مي‌سازد، گستردگي ديدگاه و آزادي انديشه‌ي او در به نقد كشيدن نظريه‌هاي به ظاهر علمي است كه در دوره‌هاي پيشين بي چون و چرا از سوي محافل علمي پذيرفته شده‌اند و خواسته يا ناخواسته باورها و ذهنيت عوام را مطابق ميل خود شكل داده‌اند. جينز حتا يك لحظه هم در پرسش پيرامون هر موضوعي ترديد نمي‌كند. او كاري به اين ندارد كه فلان ديدگاه يا نظريه را چه كسي يا كدام نهاد علمي مطرح كرده است، بلكه در آزمون آن ديدگاه يا نظريه شخصاً پيشگام شده و اگر خود به راستي‌آزمايي آن نايل شد، آن را مي‌پذيرد. اين يعني همان آزاد انديشي علمي؛ اين كه هيچ چيزي را بدون اثبات نپذيريم و از پيروي كور كورانه از انديشه‌هاي ديرين ولو آن كه به ظاهر علمي باشند، دوري كنيم.

در گفتار پيشين سرآغازي را بر انديشه‌ي جوليان جينز پيرامون آگاهي مطرح كردم و گفتم كه چرا جينز بازانديشي در آنچه را كه ما به نادرستي آگاهي مي‌پنداريم، پيش‌شرط حركت تازه‌ي خود در مسير كالبدشكافي مساله‌ي آگاهي مي‌داند. او با مروري بر انديشه‌هاي رايج در قرن بيستم كه برخي از آن‌ها حتا امروز نيز طرفداراني دارند، در يك جمع‌بندي واقع‌بينانه هشت مورد از راه‌حل‌هايي را كه تا كنون پيرامون تبيين موضوع آگاهي ارايه شده‌اند، بر شمرده و تشريح مي‌نمايد و به صراحت مي‌گويد كه چرا اين راه‌حل‌ها نمي‌توانند پاسخي واقعي به اين پرسش باشند كه "آگاهي چيست؟". از آنجا كه ادامه‌ي اين بحث نيازمند آگاهي از اين گونه راه‌حل‌هاي منسوخ است، مناسب ديدم در اين بخش دوم مروري بر سه مورد از نظريه‌هاي زيستي پيرامون آگاهي داشته باشم و دليل رد آن‌‌ها را آن گونه كه جينز برشمرده‌است، بازتاب دهم.

جينز "آگاهي در مقام ماده" را به عنوان نخستين راه حل مطرح شده از سوي دانشمندان قرن بيستم در نظر مي‌گيرد. او اين راه حل را كه تا كنون براي فيزيكدانان جذابيت داشته، از نگاهي ديگر در نظر مي‌گيرد و مي‌گويد كه چرا اين پاسخ در اساس به دنبال پاسخگويي به پرسشي كاملاً اشتباه بوده است. آن‌ها به جاي اين كه پاسخ دهند "آگاهي چيست؟"، به دنبال يافتن "رابطه‌ي آگاهي با انسان" بودند. حال آن كه كساني مانند جينز اصلاً به دنبال يافتن اين پاسخ نبودند. جينز مي‌گويد ارايه دهندگان اين ديدگاه به دنبال بيان آگاهي در قالب ويژگي بنيادين ماده‌ي در حال تعامل با محيط بيروني بودند. به اعتقاد آنان آگاهي نوعي رابطه‌ي اجتناب‌ناپذير ميان موجودات زنده و غير زنده است كه اندازه و چگونگي آن به ميزان برقراري اين رابطه بستگي دارد. اين دسته از انديشمندان در تمثيل آگاهي از انداختن يك قطعه گچ روي ميز استفاده مي‌كردند و مي‌گفتند كه تعامل گچ و ميز تنها از نظر ميزان پيچيدگي با ادراكات و معرفت‌هايي كه ذهن ما را سرشار مي‌سازد، متفاوت است. گچ همان اندازه ميز را تشخيص مي‌دهد كه ميز گچ را.

جينز معتقد است اين تمثيل و تشريح دچار خطايي بنيادين شده است. او مي‌گويد ما سعي نداريم چگونگي تعامل با محيط خود را تبيين كنيم. در نتيجه در نظر گرفتن موضوع آگاهي به عنوان نوعي رابطه اساساً نادرست است. به اعتقاد جينز تلاش انسان در درك آگاهي توضيح تجربه‌اي ويژه از "درون‌نگري" است. حتا اگر در اينجا نيز بخواهيم آگاهي را در مقام يك رابطه در نظر بگيريم، تلاش بر سر شناسايي رابطه‌ي آگاهي با خود و درون اوست، نه محيط بيروني يا تعامل آن با اين محيط. بنابراين پرداختن به آگاهي با اين ديدگاه كه آگاهي مانند رابطه‌ي حاكم در ميان افرادي است كه نسبت به هم آگاهي و شناخت دارند، نادرست است زيرا اين ديدگاه به دنبال تبيين چگونگي اين رابطه‌ي آگاهانه است، حال آن كه مساله بر سر خود آگاهي در مقام عامل پديدآورنده‌ي آگاهي اعضاي يك واحد اجنماعي نسبت به يكديگر است، نه چگونگي شكل‌گيري رابطه ميان آن‌ها. به نظر مي‌رسد جينز پيش از هر چيز به دنبال تنوير و تعديل نگرش متفكران علاقمند به موضوع آگاهي است تا تبيين خود آگاهي.

جينز دومين راه حل را در قالب "آگاهي به مثابه‌ي ويژگي پروتوپلاسم" در نظر مي گيرد. ارايه‌دهندگان اين راه حل مي‌گويند كه آگاهي به خودي خود در ماده نيست، بلكه ويژگي بنيادين تمامي موجودات زنده است. در اين نگرش يك گام از مركز دايره‌ي حيات دورتر مي‌شويم و موجودات غير زنده را پشت سر مي‌گذاريم. اين نگرش كه بيشتر از سوي زيست شناسان مورد پشتيباني قرار گرفته بود، آگاهي را همان تحريك‌پذيري كوچكترين موجودات تك سلولي مي‌داند كه تكامل پيوسته و با شكوهي به سوي غضروفيان، كاواكان، ماهيان، دوزيستان، خزندگان و پستانداران تا انسان دارد.

جينز اين نگرش را از آن جهت مضحك مي‌داند كه بيشتر از آنچه كه موجودات مورد مطالعه‌ي ما بر پايه‌ي همين تحريك‌پذيري رفتار نموده يا از خود واكنش نشان مي‌دهند، ما انسان‌ها از ويژگي تحريك‌پذيري آن‌ها براي تعميم ويژگي‌هاي زيستي – شيميايي به ويژگي‌هاي رواني و دروني خود استفاده مي‌كنيم. او يادآوري مي‌كند كه رفتار تك ياخته‌هايي كه تحريكي را دريافت مي‌كنند، تماماً در شيمي طبيعي نهفته است و نه در روان شناسي درون‌نگر.

او سومين راه حل را در قالب انديشه‌اي در نظر مي‌گيرد كه آگاهي را نوعي يادگيري مي‌پندارد. اين راه حل از سوي انديشمنداني مطرح شده كه مي‌گويند آگاهي با ماده به وجود نيامده و با زندگي حيواني هم آغاز نشده، بلكه در زمان معيني پس از پيدايش حيات به وجود آمده است. اين پنداشت بر پايه‌ي اين دريافت ذهني شكل گرفته بود كه اگر قرار باشد به تكامل آگاهي بپردازيم، بايد تنها تكامل يادگيري را مطالعه كنيم.

جينز با انجام آزمايشي روي يك گياه و استفاده‌ي جايگزين از عامل نور شديد كه زماني عامل نامساعد براي گياه بود، اما در زماني ديگر به عامل سرسبزي آن تبديل شده بود، ثابت كرد كه گياه آگاه نيست و در نتيجه يادگيري نمي‌تواند نشانه‌اي از وجود آگاهي باشد. او اين آزمايش را در مورد موجودات تك ياخته‌اي نيز انجام داد و به همان نتيجه رسيد. با تكرار اين آزمايش در سطوح عالي‌تر، جينز دريافت كه انسان در طول تاريخ در قلمداد نمودن يادگيري به عنوان شكلي از آگاهي دچار خطايي راهبردي شده است.

او حتا خود را نيز در اين مسير سرزنش كرد كه چرا تا زماني يادگيري را مقوله‌اي در خور مطالعه براي پي بردن به آگاهي دانسته بود. او دريافت كه مطالعه‌ي يادگيري نمي‌تواند پاسخ مناسبي را براي درون‌نگري انسان و مساله‌ي آگاهي به دست دهد. او دليل اين وضعيت را اين گونه شرح مي‌دهد: "اشتباه در اين جا بوده، و هنوز هست، كه گويي آگاهي فضايي است كه در آن عناصري به نام احساسات و ايده‌ها جاي دارند و در حقيقت تداعي اين عناصر، از آن‌جا كه به هم شبيه هستند و يا از آن جا كه به وسيله‌ي جهان خارج ساخته مي‌شوند، يادگيري را تشكيل مي‌دهد، و ذهن هم اين گونه است. بنابراين يادگيري و آگاهي با هم اشتباه مي‌شوند."

اميدوارم در گفتار بعدي به رد ديگر نظريه‌ها از سوي جينز بپردازم. دو گفتاري كه تاكنون گذشت و گفتارهاي بعدي همچنان به اين موضوع مي‌پردازندكه "آگاهي چه چيزي نيست؟". پس از شناخت اين موضوع وارد بحث شناخت آگاهي از ديدگاه جينز خواهيم شد. البته اگر عمر و فرصتي باقي باشد.

منبع: جينز، جوليان. "خاستگاه آگاهي در فروپاشي ذهن دوجايگاهي" جلد 1، ترجمه خسروپارسا و ديگران. تهران: آگاه، 1380






مطلب‌های دیگر از همین نویسنده در سایت آینده‌نگری:


منبع:


بنیاد آینده‌نگری ایران



جمعه ۱۰ فروردين ۱۴۰۳ - ۲۹ مارس ۲۰۲۴

اندیشمندان آینده‌نگر

+ جعبه ابزاری برای پیشبینی تام استندیج

+ ملافات با اَبر فن آوری  دانیل فراکلین

+ مشاغل آینده تا افق ۲۰۳۰ --

+ دغدغه زندگي خوب دکتر شهیندخت خوارزمی

+ نگاهی به جنبش روسری­ سوزان یکی از همکارن سایت آینده نگر از ایران

+ فکر کردن به آینده، آینده نگری نیست! رضاش

+ آن سوی سرمایه‌داری و سوسیالیسم الوین تافلر

+ هندبوک آینده پژوهی و جمع آوری کمک مالی برای موسسه آینده پژوهی در واشنگتن دی سی وحید وحیدی مطلق

+ آیا دموکراسی آینده ای دارد؟ ترجمه ویکتور وحیدی

+ بیانیه ماموریت و هواداری اندیشکده آینده های سیاره ای https://www.apfi.us

+ نقد کتاب فراسوی دانش: چگونه فنآوری، عصر آگاهی را به پیش می برد  وحید وحیدی مطلق

+ آینده ممکن و مطلوب سال 2050 وحید وحیدی مطلق

+ عقب ماندگی اجتماعی ایرانیان، دلایل و مسائل فرنود حسنی

+ جنگ اوکراین و آینده مشترک ما وحید وحیدی مطلق

+ مدل سازی ریاضی آینده تمدنی به طور کلی و بویژه انسان شناسی پیش نگر‎‎ وحید وحیدی مطلق

+ مهارت‎ های آینده و ضروری که باید داشته باشیم 

+ مقدمه ای بر آینده نگری مهندسین مشاور

+ شناسایی و درک نیروهای کلیدی تعیین کننده در مسیر رویدادهای آینده وحید وحیدی مطلق

+ نقد کتاب هلال، ویلیام،2021 ، فراسوی دانش چگونه فنآوری، عصر آگاهی را پیش می برد. وحید وحیدی مطلق

+ حکایت گربه‌ و سوسیس و سازمان‌های نوآور فرنود حسنی

+ برای مراسم روز جهانی آینده رضا داوری اردکانی؛

+ انسان خردمندتر می‌شود، پوپولیست‌ها بازندۀ اصلی بحران کرونا خواهند بود ماتیاس هورکس

+ سیاست در هیچ جای جهان مبتنی بر علم نیست  رضا داوری اردکانی

+ جامعه شناس دنیای جدید 

+ تکنولوژی‌های نوین و سرنوشت بشر دکتر شهیندخت خوارزمی

+ آینده پژوهی چیست و آینده های متفاوت کدام اند؟ وحید وحیدی مطلق

+ تحلیل محتوا و آینده نگری 

+ نگاهی به سوداگری با تاریخ محمد امینی دکتر شیرزاد کلهری

+ غربت علوم انسانی شاه کلید توسعه نیافتگی. دکتر شهیندخت خوارزمی

+ ماهیت و میراث فکری «آلوین تافلر» در گفت‌وگو با دکتر شهیندخت خوارزمی دکتر شهیندخت خوارزمی

+ دانایی به مثابه قدرت .خرد آینده‌نگری 

+ زیرفشارهای تمدن جدید له نمی‌شویم: گفتگو با شهیندخت خوارزمی  شهیندخت خوارزمی

+ انقلاب چهارم و کار ما هرمز پوررستمی

+ خوارزمی: تافلر کمک می‌کند در دنیای پرخشونت مأیوس نشویم دکتر شهیندخت خوارزمی

+ فناوری راهی برای رهایی از جنسیت؟ مریم یوسفیان

+ آشتی دادن جامعه با آینده، رسالت اصلی آینده پژوهی دکتر محسن طاهري

+ چهارمین موج تغییر  علی اکبر جلالی

+ در جست‌وجوی یحیی-- پیشگفتاری از دکتر شهیندخت خوارزمی 

+ برنامه حزب مدرن و آینده نگر – بخش دوم احمد تقوائی

+ ⁠⁠⁠به بهانه ی قاعدگی دکتر محسن طاهری

+ مهم ترین مولفه های برنامه یک حزب سیاسی مدرن کدامند ؟  احمد تقوائی

+ علت‌های اجتماعیِ استبداد و فساد نازنین صالحی

+ سخنراني پروفسور شهرياري و دكتر شهين دخت خوارزمي 

+ ظهور جامعه پساصنعتی دانیل بل

+ زیرفشارهای تمدن جدید له نمی‌شویم 

+ خردِ پیشرفت و توسعه رضا داوری اردکانی

+ آینده پژوهی و دغدغه هایش دکتر طاهری دمنه

+ تافلر:نگاه تازه به آينده 

+ سرمایه‌گذاری 80 میلیون دلاری بیل گیتس برای ساخت شهر هوشمند حمید نیک‌روش

+ آینده پژوهی و انواع آینده محسن گرامی طیبی

+ کتاب آینده پژوهی، پارادایمی نوین در برنامه ریزی، با تاکید بر برنامه ریزی شهری و منطقه ای علی زارع میرک آباد

+ اجتماع علمی قدرتمند مهمترین نیاز آینده پزوهی در ایران است احد رضایان قیه باشی

+ ایرانی‌ها و فقدان وجدان آینده‌نگر اجتماعی احد رضایان قیه‌باشی

+ ديدگاه‌های سه گانه درباره محركهای آينده نگاری. حسن کریمی فرد

+ استانداردهاي سواد اطلاعاتي. دكتر عشرت زماني

+ آینده نگری استر اتژی فناوری اطلاعات. دکتر امین گلستانی

+ خرد آینده نگری 

+ آینده نگری, برترین مزیت انسانی عباس سید کریمی

+ روش پس نگری در آینده پژوهی دکتر محسن طاهری دمنه

+ جان نقّاد و چشم باز مردم رضا داوری اردکانی

+ واقعیت مجازی و آینده آموزش دکتر محسن طاهری دمنه

+ اقتصاد به مثابه قلب تپنده مریم یوسفیان

+ قدرت تکنیک؛ آینده هم منم رضا داوری اردکانی

+ میل ذاتی تجدد به زمان آینده رضا داوری اردکانی

+ درگاه تخصصی آینده 

+ نسل جدید با بی وزنی مواجه است/ پیاده راه شهر رشت با نگاه آینده پژوهی ساخته شده است 

+ اساتيد ارتباطات:دكتر علي اسدي /بنيادگذاري سنجش افكار در رسانه ملي  

+ در عید نوروز، آینده را هدیه دهید  Vahid Think Tank

+ بسترهای فراگیر شدن طراحی صنعتی در ایران بر پایه الگوهای الوین تافلر 

+ روش‌های پیش‌بینی فناوری.  اندیشکده وحید

+ تاریخ تکرار نمی شود. الوین تافلر

+ آینده کسب و کار در سال 2030 - کتاب صوتی فارسی وحید وحیدی مطلق

+ سندروم یخچال فرنود حسني

+ هفت سازمان آینده پژوه ایرانی در سال 2016 

+ آينده‌پژوهي برآيند پيش‌بيني‌ناپذيري محيط است گفت‌وگو با دکتر سعید خزایی آینده‌پژوه و مدرس دانشگاه

+ آينده پژوهي: از قابليت فردي تا اجتماعي ياورزاده محمدرضا,رضايي كلج فاطمه

+ مبانی نظری و مورد کاوی های مختلف و متنوع  

+ اخذ مدرک حرفه ای آینده پژوهی به صورت حضوری و غیر حضوری از معتبرترین سازمان بین المللی  

+ آزمون های اندیشه ورزی در جهان حسین کاشفی امیری

+ دمینگ و ما صلاح الدین همایون

+ روش آﯾﻨﺪه ﭘﮋوه ﺷﺪن  ﺳﻌﯿﺪ رﻫﻨﻤﺎ

+ نقش هنر در آینده پژوهی الهام سهامی

+ الوین تافلر را بهتر بشناسیم دکتر شهیندخت خوارزمی

+ آیند هنگاری ملی جانشین برنامه های توسعه پنج ساله در علم، فناوری و نوآوری امیر ناظمی

+ پیشگفتار شوک آینده دکتر شهیندخت خوارزمی

+ آینده پژوهی کلید تحول درنقش های توسعه محور و راهبردی مدیریت منابع انسانی دکتر سید اکبر نیلی پور

+ نشست اندیشه 

+ آیا فناوری‌های همگرا آینده را تضمین می‌کنند؟ دکترمحسن رنانی

+ جامعه ای می‌تواند بحران‌هارا پشت سر بگذارد که دو وزیر آینده نگر «آموزش و پرورش» و «ارتباطات» آنرا اداره می‌کنند/ امروز «دانایی» است که قدرت می‌آفریند. جامعه شناسی هنر

+ گزارش برگزاری نشست «تاملی در ایده‌های آینده‌نگرانه تافلر» در گروه افواج 

+ دانایی به مثابه قدرت عاطفه شمس

+ فهم جامعه به کمک ژورنالیسم/ آثار تافلر نوعی جامعه‌شناسی مترویی‌ست 

+ خانیکی: نگاه تافلر نگرانی از آینده را کم کرد 

+ ‍ خلاصه سخنرانی جدید وحیدی مطلق درباره آینده قدرت ایران مدرس بین المللی فدراسیون جهانی آینده‌پژوهی  وحیدی مطلق

+ «آینده نگری» مهارتی سودمند برای مدیران 

+ پیش‌بینی‌های درست و نادرست آلوین تافلر کدام‌ بودند؟ BBC

+ الوین تافلر،آینده‌پژوه و نویسنده سرشناس آمریکایی در سن ۸۸ «‌۸۷»سالگی در گذشت. BBC

+ آینده جهان ، آینده زنان « مجله زنان امروز » مریم یوسفیان

+ آن سوی سرمایه داری و سوسیالیسم الوین تاقلر

+ سیر تحول مطالعات و تحقیقات ارتباطات و توسعه درایران دکتر کاظم معتمد نژاد



info.ayandeh@gmail.com
©ayandeh.com 1995