Iranian Futurist 
Iranian Futurist
Ayandeh-Negar
Welcome To Future

Tomorow is built today
در باره ما
تماس با ما
خبرهای علمی
احزاب مدرن
هنر و ادبیات
ستون آزاد
محیط زیست
حقوق بشر
اخبار روز
صفحه‌ی نخست
آرشیو
اندیشمندان آینده‌نگر
تاریخ از دیدگاه نو
انسان گلوبال
دموکراسی دیجیتال
دانش نو
اقتصاد فراصنعتی
آینده‌نگری و سیاست
تکنولوژی
از سایت‌های دیگر


بومي‌سازي آينده‌پژوهي

اگر عضو یکی از شبکه‌های زیر هستید می‌توانید این مطلب را به شبکه‌ی خود ارسال کنید:
Twitter Google Yahoo Delicious بالاترین دنباله

[23 Mar 2009]   [ سید علیرضا حجازی]

"بومي‌سازي آينده‌پژوهي"، "آينده مطمئن"، "آينده پايدار"، "نهادينه‌سازي چالش‌هاي آينده" و بسياري از عبارت‌ها و تعابير مشابه ديگر در ارتباط با "آينده" كه خالي از بنيان‌هاي علمي هستند اين روز‌ها در رسانه‌ها، نشريات و حتا محورهاي همايش‌ها و كنفرانس‌هاي به ظاهر علمي فراوان ديده مي‌شود. از آن‌جا كه معمولاً هر كس خود را در حوزه‌اي كه فعاليت مي‌كند علامه‌ي دهر مي‌داند و حتا لحظه‌اي به خود اجازه نمي‌دهد كه با ديگران مشورت يا هم‌انديشي كند تا دست كم از مورد تمسخر قرار گرفتن خود جلوگيري نمايد، بعيد نيست كه در آينده‌ي نزديك شاهد "آينده‌پژوهي زرده‌ي تخم‌مرغ" يا شايد هم "آينده پژوهي وزن بال مگس" باشيم! در آشفته بازاري كه واژه‌ي "آينده‌پژوهي" براي هر رويداد يا مبحث بي‌ارزشي هزينه و مصرف مي‌شود، چنين وضعيتي چندان هم شگفت‌انگيز نيست و كاملاً طبيعي به نظر مي‌رسد. با تداوم اين روند، به ويژه فقدان نهاد متولي هدايت و رهبري فعاليت‌هاي آينده‌پژوهي؛ در خوشبينانه‌ترين حالت اگر آينده‌پژوهي راه انحطاط را در پيش نگيرد، دست كم كُمدي جالبي را به نمايش در خواهد آورد كه پيامدهاي تراژيك آن شيريني كميك آن را تلخ خواهد ساخت.

اگر روزي قرار بود "آينده‌پژوهي" در مقام يك دانش فاخر و تخصصي ارزشمند گره‌گشاي مسائل و امور جاري و آينده‌ي جوامع پيشرفته و در حال توسعه باشد، اينك مي‌رود تا بازي - واژه‌اي براي سرگرمي و تفنن كساني باشد كه از افزودن اصطلاح تكراري "فرصت‌ها و چالش‌ها" به انتهاي عنوان همايش‌ها و كنفرانس‌هاي خود خسته شده‌اند و اين‌بار با افزودن عنوان "آينده‌پژوهي" روحيه‌ي تنوع طلب خود را ارضاء مي‌نمايند.

با وجود آن‌كه معمولاً مهمترين دليل اين وضعيت فقدان نهاد متولي هدايت و رهبري فعاليت‌هاي آينده‌پژوهي در نظر گرفته مي‌شود، واقعيت اين است كه حتا در صورت تعيين و تصويب نهاد رسمي مسوول اين كار، باز هم هر كسي ساز خود را خواهد زد و از تن دادن به هدايت و رهبري نهاد متولي ساماندهي كوشش‌هاي حوزه‌ي آينده‌پژوهي خواهد گريخت. اين حقيقتي است كه پيش از اين در ديگر حوزه‌ها و بارها به اثبات رسيده است و شايد حوزه‌ي فناوري اطلاعات و ارتباطات يكي از بارزترين مصاديق و نمونه‌هاي آن باشد.

از سوي ديگر ريشه‌هاي واقعي اين پديده را بايد در عوامل فرهنگي و اجتماعي جست. به نظر مي‌رسد از اصلي‌ترين دلايل شكل‌گيري وضعيت كنوني آينده‌پژوهي پديده‌ي "مُدگرايي" در حوزه‌ي دانش و فناوري است. معمولاً در جوامعي كه مراحل ننخستين نوزايي علمي را مي‌پيمايند هر از گاهي واژه يا اصطلاحي به دليل نوبودن و تازگي توجه عده‌اي از اهالي دانش، فناوري و فرهنگ را به خود جلب مي‌كند و انديشه‌هاي سطحي اين توهم را گسترش مي‌دهند كه اگر از اين واژه يا اصطلاح استفاده نشود، دچار عقب‌ماندگي از قافله‌ي دانش يا تمدن خواهيم شد!

به عنوان نمونه چند سالي است اصطلاح "بومي‌سازي" بنا بر دلايلي وارد حوزه‌ي فناوري شده است كه البته توجيه منطقي خود را دارد. از جمله اين كه يك فناوري معين را با توجه به مقدورات و امكاناتي كه در اختيار داريم، در زمينه و گستره‌ي داخلي تنظيم و كاربردي كنيم تا بتوانيم در حد بضاعت خود از مزاياي آن بهره‌مند شويم. اما در حوزه‌ي دانش چه طور؟ آيا مي‌توانيم بگوييم رياضي، فيزيك، شيمي، زيست‌شناسي، زمين‌شناسي و حتا منطق و فلسفه را هم مي‌توانيم بومي‌سازي كنيم؟ به عنوان نمونه در خصوص رياضي اين گونه فرض كنيم كه رياضي بومي شده شكل تازه‌اي از محاسبه را براي ما به ارمغان مي‌آورد و از اين پس به جاي حاصل‌ضرب 4، حاصلضرب 5 را براي مضروب عدد 2 خواهيم داشت! دانش اصول و مباني تجربه‌پذيرخود را دارد و در صورت اثبات اشتباه بودن اصول پذيرفته‌شده‌ي پيشين، اصلاح و كامل مي‌شود. نظريه‌پردازي‌هاي بومي و نوآوري‌هاي داخلي در حوزه‌هاي دانش و فناوري كاملاً پذيرفتني و حتا قابل ستايش و تمجديد است، اما پيدايش تعابير من درآوردي و فاقد بنيان‌هاي مستحكم عقلاني و منطقي چه طور؟ منطق و عقل به ما حكم مي‌كند كه اصول جاري بر دانش و فناوري را با وجود همساني‌هاي بسيار يكي نپنداريم. مي‌توان بومي‌سازي فناوري را پذيرفت، اما بومي‌سازي دانش تعبيري جز تمسخر به همراه نخواهد داشت. بايد پذيرفت كه هر گردي گردو نيست.

يكي از اين تعابير خنده‌دار "بومي‌سازي آينده‌پژوهي" است كه به تازگي در ميان محورهاي يك كنفرانس آينده‌پژوهي گنجانده شده است كه خوشبختانه پوستر انگليسي اين كنفرانس تهيه و منتشر نشد. چرا كه در آن صورت آوازه‌ي علمي تنظيم‌كنندگان محورهاي كنفرانس مرز‌هاي بين‌المللي را در مي‌نورديد و به آگاهي ديگر آينده‌پژوهان جهان نيز مي‌رسيد. شايان يادآوري است كه امروزه "آينده‌نگاري ملي" يكي از سرفصل‌هاي پذيرفته شده در حوزه‌ي آينده‌پژوهي است، اما "بومي‌سازي آينده‌پژوهي" تعبير يا اصطلاح ساختگي و من درآوردي است كه جايگاهي نزد آينده‌پژوهان ندارد. به اين دليل كه آينده‌پژوهي مجموعه‌اي از تكنيك‌ها و روش‌هاست كه زمينه‌ي درك بهتر ما از شرايط آينده را فراهم مي‌كنند. تكنيك‌هاي يا روش‌هاي آينده‌پژوهي اعم از ديده‌باني، برون‌يابي روند، دلفي، سناريونويسي، روش تحليل تاثير متقاطع و غيره را نمي‌توان بومي‌سازي كرد. روش‌هاي پژوهش قابل بومي‌سازي شدن نيستند، بلكه مي‌توانيم آن‌ها را در حوزه‌هاي داخلي و ابعاد بومي به كار بگيريم. براي تنظيم‌كنندگان محورهاي كنفرانس‌هاي آينده‌پژوهي زيبنده و شايسته اين است كه پيش از طرح عناوين پيشنهادي خود آن‌ها را با كساني كه ديرپايي است در اين زمينه تجربه يا مطالعه دارند، در ميان بگذارند و در صورت تاييد مباني علمي، آن‌ها را به اعلام همگاني بگذارند. شخصاً در اين زمينه هيچ ادعايي ندارم، چه برسد به آن‌ كه بتوانم خود را "آينده‌پژوه" بنامم. تنها علاقمند به آينده هستم و آينده‌پژوهي را رهيافتي مناسب براي پاسخ به اين علاقمندي مي‌دانم.

از سوي ديگر در شرايطي شاهد كاربد تعابيري مانند "آينده مطمئن"، "آينده پايدار" و "نهادينه‌سازي چالش‌هاي آينده" هستيم كه حتا نوآموزان آينده‌پژوهي نيز مي‌دانند كه "ترديدپذيري" و "عدم قطعيت" آينده سبب مي‌شود تا هيچ‌گاه آينده را مطمئن و پايدار نپنداريم و بفهميم كه چالشي كه نهادينه شود، ديگر يك چالش نيست، بلكه فرصتي خواهد بود و شايسته است به جاي آن بگوييم "فرصت‌سازي براي آينده".

واقعيت "مُدگرايي" در سال‌هاي اخير در سه حوزه از فناوري به اثبات رسيده است. اين سه حوزه عبارتند از: فناوري‌هاي اطلاعات، نانو (ريز فناوري) و بايو (زيست فناوري). در چند سال گذشته تب برگزاري سمينارها و كنفرانس‌هاي بي‌ پايان در اين سه حوزه آغاز شد و به شكل خنده‌داري رو به فزوني گذاشت. البته براي دانشجويان مقاطع كارشناسي ارشد و دكترا كه ناچار بودند براي فراغت از تحصيل دست كم يك مقاله‌ي پذيرفته شده در كنفرانس يا نشريه‌اي داشته باشند، فرصت مفيدي بود تا از اين رهگذر به ارايه‌ي مقالات خود بپردازند و برخي از اساتيد نيز با درج تحميلي نام خود در اين مقالات كارنامه‌ي پژوهشي خود را گران‌سنگ‌تر از پيش‌نمايند! اين "جو زدگي" در حوزه‌ي فناوري اطلاعات و ارتباطات چشمگيرتر بود. نوگرايي و مُدگرايي حاصل از كاربرد اينترنت در حوزه‌هاي مختلف از يك سو و تا حدودي عام بودن زمينه‌هاي مباحثه موجب شد تا بسياري به خود اجازه دهند در اين مقوله اظهار نظر كنند و با به هم بافتن مفاهيم درست و نادرست آميزه‌هاي به ظاهر جديدي را از آب درآورند كه نه براي خودشان قابل فهم بود و نه مخاطبان آن‌ها!

البته اين وضعيت ناهنجار و تاسف‌بار در دو حوزه‌ي نانوفناوري و زيست‌فناوري به ويژه مبحث سلول‌هاي بنيادي به دليل تخصصي‌تر بودن، قابل‌تحمل‌تر بود و كارشناسان اين دو حوزه توانستند با دغدغه‌ي كمتري به فعاليت‌هاي خود ادامه دهند؛ با اين وجود "جو زدگي" در اين دو حوزه نيز كاملاً نمايان بود.

دقيقاً همين وضعيت اينك و به ويژه در دو سال اخير براي آينده‌پژوهي پديد آمده است. عامل يا بيماري "مُدگرايي" كه پيش‌تر از آن سخن به ميان آمد به همراه انگيزه‌هاي مادي و منافع فردي و سازماني همگي دست به دست هم داده‌اند تا بار ديگر بازار كاذبي براي مباحث مطرح در حوزه‌ي آينده‌پژوهي و آينده‌انديشي شكل گيرد و كلاه‌هاي تنگ و گشادي از نمد آينده‌پژوهي براي سرهاي بي‌كلاه ساخته شود و از اين رهگذر آوازه و وجه‌اي براي افراد يا سازمان‌هايي حاصل شود. تجربه نشان داده است كه تب و مُد آينده‌پژوهي نيز در سال‌هاي آينده فروكش خواهد كرد و اين گردآب سكون خواهد يافت و رسوب‌هاي آن ته نشين خواهند شد.


مطلب‌های دیگر از همین نویسنده در سایت آینده‌نگری:


منبع:


بنیاد آینده‌نگری ایران



جمعه ۱۰ فروردين ۱۴۰۳ - ۲۹ مارس ۲۰۲۴

اندیشمندان آینده‌نگر

+ جعبه ابزاری برای پیشبینی تام استندیج

+ ملافات با اَبر فن آوری  دانیل فراکلین

+ مشاغل آینده تا افق ۲۰۳۰ --

+ دغدغه زندگي خوب دکتر شهیندخت خوارزمی

+ نگاهی به جنبش روسری­ سوزان یکی از همکارن سایت آینده نگر از ایران

+ فکر کردن به آینده، آینده نگری نیست! رضاش

+ آن سوی سرمایه‌داری و سوسیالیسم الوین تافلر

+ هندبوک آینده پژوهی و جمع آوری کمک مالی برای موسسه آینده پژوهی در واشنگتن دی سی وحید وحیدی مطلق

+ آیا دموکراسی آینده ای دارد؟ ترجمه ویکتور وحیدی

+ بیانیه ماموریت و هواداری اندیشکده آینده های سیاره ای https://www.apfi.us

+ نقد کتاب فراسوی دانش: چگونه فنآوری، عصر آگاهی را به پیش می برد  وحید وحیدی مطلق

+ آینده ممکن و مطلوب سال 2050 وحید وحیدی مطلق

+ عقب ماندگی اجتماعی ایرانیان، دلایل و مسائل فرنود حسنی

+ جنگ اوکراین و آینده مشترک ما وحید وحیدی مطلق

+ مدل سازی ریاضی آینده تمدنی به طور کلی و بویژه انسان شناسی پیش نگر‎‎ وحید وحیدی مطلق

+ مهارت‎ های آینده و ضروری که باید داشته باشیم 

+ مقدمه ای بر آینده نگری مهندسین مشاور

+ شناسایی و درک نیروهای کلیدی تعیین کننده در مسیر رویدادهای آینده وحید وحیدی مطلق

+ نقد کتاب هلال، ویلیام،2021 ، فراسوی دانش چگونه فنآوری، عصر آگاهی را پیش می برد. وحید وحیدی مطلق

+ حکایت گربه‌ و سوسیس و سازمان‌های نوآور فرنود حسنی

+ برای مراسم روز جهانی آینده رضا داوری اردکانی؛

+ انسان خردمندتر می‌شود، پوپولیست‌ها بازندۀ اصلی بحران کرونا خواهند بود ماتیاس هورکس

+ سیاست در هیچ جای جهان مبتنی بر علم نیست  رضا داوری اردکانی

+ جامعه شناس دنیای جدید 

+ تکنولوژی‌های نوین و سرنوشت بشر دکتر شهیندخت خوارزمی

+ آینده پژوهی چیست و آینده های متفاوت کدام اند؟ وحید وحیدی مطلق

+ تحلیل محتوا و آینده نگری 

+ نگاهی به سوداگری با تاریخ محمد امینی دکتر شیرزاد کلهری

+ غربت علوم انسانی شاه کلید توسعه نیافتگی. دکتر شهیندخت خوارزمی

+ ماهیت و میراث فکری «آلوین تافلر» در گفت‌وگو با دکتر شهیندخت خوارزمی دکتر شهیندخت خوارزمی

+ دانایی به مثابه قدرت .خرد آینده‌نگری 

+ زیرفشارهای تمدن جدید له نمی‌شویم: گفتگو با شهیندخت خوارزمی  شهیندخت خوارزمی

+ انقلاب چهارم و کار ما هرمز پوررستمی

+ خوارزمی: تافلر کمک می‌کند در دنیای پرخشونت مأیوس نشویم دکتر شهیندخت خوارزمی

+ فناوری راهی برای رهایی از جنسیت؟ مریم یوسفیان

+ آشتی دادن جامعه با آینده، رسالت اصلی آینده پژوهی دکتر محسن طاهري

+ چهارمین موج تغییر  علی اکبر جلالی

+ در جست‌وجوی یحیی-- پیشگفتاری از دکتر شهیندخت خوارزمی 

+ برنامه حزب مدرن و آینده نگر – بخش دوم احمد تقوائی

+ ⁠⁠⁠به بهانه ی قاعدگی دکتر محسن طاهری

+ مهم ترین مولفه های برنامه یک حزب سیاسی مدرن کدامند ؟  احمد تقوائی

+ علت‌های اجتماعیِ استبداد و فساد نازنین صالحی

+ سخنراني پروفسور شهرياري و دكتر شهين دخت خوارزمي 

+ ظهور جامعه پساصنعتی دانیل بل

+ زیرفشارهای تمدن جدید له نمی‌شویم 

+ خردِ پیشرفت و توسعه رضا داوری اردکانی

+ آینده پژوهی و دغدغه هایش دکتر طاهری دمنه

+ تافلر:نگاه تازه به آينده 

+ سرمایه‌گذاری 80 میلیون دلاری بیل گیتس برای ساخت شهر هوشمند حمید نیک‌روش

+ آینده پژوهی و انواع آینده محسن گرامی طیبی

+ کتاب آینده پژوهی، پارادایمی نوین در برنامه ریزی، با تاکید بر برنامه ریزی شهری و منطقه ای علی زارع میرک آباد

+ اجتماع علمی قدرتمند مهمترین نیاز آینده پزوهی در ایران است احد رضایان قیه باشی

+ ایرانی‌ها و فقدان وجدان آینده‌نگر اجتماعی احد رضایان قیه‌باشی

+ ديدگاه‌های سه گانه درباره محركهای آينده نگاری. حسن کریمی فرد

+ استانداردهاي سواد اطلاعاتي. دكتر عشرت زماني

+ آینده نگری استر اتژی فناوری اطلاعات. دکتر امین گلستانی

+ خرد آینده نگری 

+ آینده نگری, برترین مزیت انسانی عباس سید کریمی

+ روش پس نگری در آینده پژوهی دکتر محسن طاهری دمنه

+ جان نقّاد و چشم باز مردم رضا داوری اردکانی

+ واقعیت مجازی و آینده آموزش دکتر محسن طاهری دمنه

+ اقتصاد به مثابه قلب تپنده مریم یوسفیان

+ قدرت تکنیک؛ آینده هم منم رضا داوری اردکانی

+ میل ذاتی تجدد به زمان آینده رضا داوری اردکانی

+ درگاه تخصصی آینده 

+ نسل جدید با بی وزنی مواجه است/ پیاده راه شهر رشت با نگاه آینده پژوهی ساخته شده است 

+ اساتيد ارتباطات:دكتر علي اسدي /بنيادگذاري سنجش افكار در رسانه ملي  

+ در عید نوروز، آینده را هدیه دهید  Vahid Think Tank

+ بسترهای فراگیر شدن طراحی صنعتی در ایران بر پایه الگوهای الوین تافلر 

+ روش‌های پیش‌بینی فناوری.  اندیشکده وحید

+ تاریخ تکرار نمی شود. الوین تافلر

+ آینده کسب و کار در سال 2030 - کتاب صوتی فارسی وحید وحیدی مطلق

+ سندروم یخچال فرنود حسني

+ هفت سازمان آینده پژوه ایرانی در سال 2016 

+ آينده‌پژوهي برآيند پيش‌بيني‌ناپذيري محيط است گفت‌وگو با دکتر سعید خزایی آینده‌پژوه و مدرس دانشگاه

+ آينده پژوهي: از قابليت فردي تا اجتماعي ياورزاده محمدرضا,رضايي كلج فاطمه

+ مبانی نظری و مورد کاوی های مختلف و متنوع  

+ اخذ مدرک حرفه ای آینده پژوهی به صورت حضوری و غیر حضوری از معتبرترین سازمان بین المللی  

+ آزمون های اندیشه ورزی در جهان حسین کاشفی امیری

+ دمینگ و ما صلاح الدین همایون

+ روش آﯾﻨﺪه ﭘﮋوه ﺷﺪن  ﺳﻌﯿﺪ رﻫﻨﻤﺎ

+ نقش هنر در آینده پژوهی الهام سهامی

+ الوین تافلر را بهتر بشناسیم دکتر شهیندخت خوارزمی

+ آیند هنگاری ملی جانشین برنامه های توسعه پنج ساله در علم، فناوری و نوآوری امیر ناظمی

+ پیشگفتار شوک آینده دکتر شهیندخت خوارزمی

+ آینده پژوهی کلید تحول درنقش های توسعه محور و راهبردی مدیریت منابع انسانی دکتر سید اکبر نیلی پور

+ نشست اندیشه 

+ آیا فناوری‌های همگرا آینده را تضمین می‌کنند؟ دکترمحسن رنانی

+ جامعه ای می‌تواند بحران‌هارا پشت سر بگذارد که دو وزیر آینده نگر «آموزش و پرورش» و «ارتباطات» آنرا اداره می‌کنند/ امروز «دانایی» است که قدرت می‌آفریند. جامعه شناسی هنر

+ گزارش برگزاری نشست «تاملی در ایده‌های آینده‌نگرانه تافلر» در گروه افواج 

+ دانایی به مثابه قدرت عاطفه شمس

+ فهم جامعه به کمک ژورنالیسم/ آثار تافلر نوعی جامعه‌شناسی مترویی‌ست 

+ خانیکی: نگاه تافلر نگرانی از آینده را کم کرد 

+ ‍ خلاصه سخنرانی جدید وحیدی مطلق درباره آینده قدرت ایران مدرس بین المللی فدراسیون جهانی آینده‌پژوهی  وحیدی مطلق

+ «آینده نگری» مهارتی سودمند برای مدیران 

+ پیش‌بینی‌های درست و نادرست آلوین تافلر کدام‌ بودند؟ BBC

+ الوین تافلر،آینده‌پژوه و نویسنده سرشناس آمریکایی در سن ۸۸ «‌۸۷»سالگی در گذشت. BBC

+ آینده جهان ، آینده زنان « مجله زنان امروز » مریم یوسفیان

+ آن سوی سرمایه داری و سوسیالیسم الوین تاقلر

+ سیر تحول مطالعات و تحقیقات ارتباطات و توسعه درایران دکتر کاظم معتمد نژاد



info.ayandeh@gmail.com
©ayandeh.com 1995