Iranian Futurist 
Iranian Futurist
Ayandeh-Negar
Welcome To Future

Tomorow is built today
در باره ما
تماس با ما
خبرهای علمی
احزاب مدرن
هنر و ادبیات
ستون آزاد
محیط زیست
حقوق بشر
اخبار روز
صفحه‌ی نخست
آرشیو
اندیشمندان آینده‌نگر
تاریخ از دیدگاه نو
انسان گلوبال
دموکراسی دیجیتال
دانش نو
اقتصاد فراصنعتی
آینده‌نگری و سیاست
تکنولوژی
از سایت‌های دیگر


سیستم های پیچیده و تفکر سیستمی (3) – بخش پایانی

اگر عضو یکی از شبکه‌های زیر هستید می‌توانید این مطلب را به شبکه‌ی خود ارسال کنید:
Twitter Google Yahoo Delicious بالاترین دنباله

[30 Aug 2017]   [ دکتر همایون مهمنش]


بخش اول و دوم این نوشته سیستم های پیچیده مانند اقتصاد، سیاست و محیط زیست پرداخت، سپس حکومت افراد آزمایشی بر یک کشور مجازی و برخی اشتباهات که انسان هنگام کار با سیستم های پیچیده مرتکب میشود را بررسی نمود. در این بخش مقوله فرار از پیچیدگی و اهمیت تفکر سیستمی هنگام کار با سیستمهای پیچیده بررسی میشود.

فرار از پیچیدگی
درک فرآیندهای یک سیستم پیچیده نیازمند توجه به ارتباط های ساختاری و دینامیک آن است. امری که برای بسیاری مشکل است. مشکل فقط دشواری تغییر طرز فکرهایی که به آنها عادت کرده ایم نیست. ترس از پیچیدگی که خود را در برابر آن ناتوان می بینیم نیز هست.
انسانها اگرچه مکررا با سیستم های پیچیده مانند سیاست، اقتصاد و محیط زیست سر و کار و اغلب به نقش تعیین کننده این سیستم ها در سرنوشتشان نیز اذعان دارند، اما معمولا سختشان است به اندازه کافی به مشکلات این سیستم ها بپردازند. مضافا اینکه تنها آشنا بودن با سیستم و مشکلات آن کافی نیست. گاه باید در مورد هر یک تصمیم هم گرفت. در برخی کشورها از مردم خواسته میشود در مورد موضوعات پیچیده و مسائلی که حتی کارشناسان نیز بر سر بهترین راه با یکدیگر اختلاف نظر دارند در انتخابات یا همه پرسی اعلام نظر کنند. - نمونه چنین رفراندمی تصمیم گیری در مورد خروج بریتانیا از اتحادیه اروپاست. همه چیز حکایت از آن دارد که مردم هنگام تصمیم گیری اطلاعات درستی نداشتند -.
رویاروئی با پیچیدگی ساده نیست و بسیاری در برابر آن تسلیم میشوند. به گفته مالیک: "تحت تاثیر شرائط پیچیده مغز انسان به استراتژی های ساده کننده متوسل میشود".
دورنر معتقد است که "علت اول یک سلسله ناتوانی های ما اگر ساده کنیم، آهسته بودن اندیشیدن ماست. ما با بکار گرفتن اطلاعات بطور کلی مشکلی نداریم ولی از تفکر احتراز می جوئیم. دانش آگاهانه ما قدم به قدم و "یکی پس از دیگری" پیش میرود".
بجای اینکه تفکر سیستمی را تمرین کنیم، وقتی با پیچیدگی روبرو میشویم خود را با علاقه به تفکر خطی مشغول میکنیم. مشکل را می بینیم و می خواهیم آن را برطرف کنیم اما چون تحلیل سیستم پیچیده اغلب وقت‌گیر است نمیخواهیم وقت زیادی صرف بررسی نمائیم. میترسیم که در داده ها و اعداد غرق شویم و نتوانیم همه ارتباطات جنبی و درازمدت را منظور کنیم. به این ترتیب می خواهیم از پیچیدگی فرار کنیم و در مقابل آن تسلیم میشویم.
فرار از پیچیدگی راههای مختلف دارد که پیش از این به برخی از آنها اشاره شد. بویژه در عرصه سیاست، کوشش برای فرار از پیچیدگی زیاد است. برخی بطور کامل از آن دوری می جویند. برخی راه حل مشکلات را پیروی از پوپولیست ها میدانند که طرز تفکرشان نقطه مقابل تفکر سیستمی است: آنها با تفکر خطی و در نظر نگرفتن بخش های مختلف سیستم، ارتباط آنها با هم و تاثیر متقابل آنها بر یکدیگر، مسائل را ساده می کنند و به تحلیل های ناقص میرسند و با حرکت از این تحلیل ها راه حل هایی ارائه میدهند که عموما نه تنها مشکلات را حل نمیکند بلکه مشکلات جدیدی نیز به مشکلات پیشین می افزاید.
- بسیاری از روشنفکران پیش از انقلاب حل مشکلات کشور را ساده و صرفا سقوط دیکتاتوری شاه راه حل همه مشکلات میدانستند. روحانیون تشنه قدرت نیز از این امر بهره گرفتند و بجای مقابله با دیکتاتوری تمام نظام را ساقط کرده و قدرت را بدست گرفتند. با استقرار نظام جدید نه تنها مشکلات برطرف نشد، بلکه از آنچه بود نیز به مراتب بدتر شد و دچار جنگ و بحران در تقریبا همه زمینه ها شده ایم -. - آقای ترامپ این تصور را در بسیاری از مردم آمریکا ایجاد کرد که حل مشکلات آمریکا و حتی صلح میان مردم فلسطین و اسرائیل ساده است. اما پس از انتخاب شدن نه تنها مشکلی را حل نکرده بلکه وضعیت را بدتر نیز کرده است -. – در دوران انقلاب آقای بابک زهرایی در یک مناظره تلویزیونی گفت که میتوان کشاورزی ایران را "دو روزه" اصلاح کرد -. - ایدئولوژی ها مدینه فاضله ای را ترسیم میکنند که اصول ساده ای دارد (مثل جامعه توحیدی یا جامعه ای که هر کس به اندازه نیازش از تولید بهره میگیرد) ولی به اینکه توسط چه مکانیسم های عملی میتوان دنیای واقعی امروز را به آن مدینه فاضله تبدیل کرد یا نمی پردازند و یا صرفا تبدیل انسانها به "انسانهای بهتر" را راه مناسب قلمداد میکنند. نتیجه چنین تصوری کشتار میلیونی در روسیه و چین کمونیست بود -. – خمرهای سرخ مانوئیست در کامبوج تصور میکردند با از بین بردن سرمایه داران و روشنفکران، سوسیالیسم حاکم خواهد شد و به این جهت میلیونها انسان را به قتل رساندند -.
راه دیگر فرار از پیچیدگی، امیدبستن به روش های حل مشکلات در گذشته هاست. - جمعی سیستم خلافت 1400 سال پیش را راه حل میدانند و برخی دیگر حکومت های خودکامه فردی و "دیکتاتوری مصلح" را . آنها مشکلات امروز را با مشکلات آن اعصار یکی میگیرند و راه حل های آن دوران را برای رفع مشکلات امروز تجویز کرده، توجه نمیکنند که اگر خلافت یا دیکتاتوری حتی در دوران گذشته راه حل بود، هیچکدام به دست مردم زوال نمی یافت -.
برخی دیگر راه را فرار به آینده ای موهوم میدانند – آقای احمدی نژاد و طرفدارانش خود را طرفدار ظهور امام زمان برای رفع مشکلات معرفی میکنند. هنگامی که عدل و بیداد جهان را فراگیرد آخر زمان است و حضرت ظهور میکند تا با قهر و کشتار، عدالت را بر جهان حاکم سازد. معتقدان به این نظریه باید در واقع ظلم و ستم را در جهان امروز بیشتر کنند تا آخر زمان زودتر برسد و حضرت ظهور کند. مساله بعد اینست که در "آخر زمان" همه چیز به آخر رسیده و دیگر بشریتی هم وجود ندارد. در این صورت ظهور حضرتش چه سودی دارد؟ -.

ضرورت بهره گرفتن از تفکر سیستمی هنگام کار با سیستمهای پیچیده
بویژه در باره محیط زیست وستر مینویسد: "در آغاز هزاره سه میلادی و نظر به شرائطی که ظرف چند دهه برای جهان بوجود آورده ایم خوبست با مدل جدیدی فکر کنیم که قوانین سیستمی حاکم بر سیاره مان را منظور میکند. خوبست قبل از اینکه خود و محیط زندگی خود را به دست تحولاتی غیر قابل کنترل بدهیم، کوشش کنیم جهان را با مرتبط بودن واقعی حاکم بر آن ببینیم تا با امکانات تکنولوژی که ایجاد کرده ایم مانند گذشته بی‌ملاحظه عمل نکنیم و دانش سیستمی لازم را بکار گیریم".
افزایش بحران ها و فاجعه های اجتماعی و طبیعی نشان میدهد که نوع تفکر ما هنوز مناسب این شرائط جدید و کره زمین مملو از جمعیت نیست و برای حل مشکلات آن به نوع جدیدی از تفکر نیاز داریم.
هر جا که ما دست به تغییر بخشی از طبیعت میزنیم، این تغییر بر بخش های دیگر سیستم نیز تاثیر دارد. اثر آن گاه در جایی ناپدید، و در جایی دیگر مشهود میشود یا از راههای فرعی دوباره به نقطه آغازین خود باز می گردد: دینامیک سیستم تعیین میکند چه اتفاقی می افتد. اغلب برای ما تصحیح اقدام اولیه دیگر ممکن نیست و برای دانستن اینکه دخالت ما چه تاثیری بر یک سیستم پیچیده دارد، چاره ای جز آشنا شدن با تئوری یا مدل های دینامیک ارتباط آنها نداریم.
آنچه نیاز داریم یک دید جدید از واقعیت است. پذیرش اینکه بسیاری از پدیده هایی که ما آنها را جدا از هم می دانیم به هم مربوطند و بر هم تاثیر میگذارند و نخ های نامرئی که اجزاء آنها را به هم متصل میکند اغلب برای آنچه که در جهان اتفاق می افتد مهمتر از خود اجزا هستند.
باید بیاموزیم که اقدامات ما فقط تاثیرات کوتاه مدت و قابل رویت ندارند. همه تاثیرات بلافاصله دیده نمیشوند و فقط در درازمدت و اغلب درست در جایی که انتظار آنها را نمیکشیم آشکار میشوند.
مساله اینست که تجربه حل مشکلات سیستم های پیچیده را نداریم. طرز تفکر خطی (linear thinking) یا یک بعدی، دانش و آموزش امروزی ما در مواردی امکان درک و پیش بینی دینامیک سیستم های نامبرده را به ما نمیدهد. در دوران تحصیل رشته های مختلف مانند کشاورزی، شیمی، جغرافی، مدیریت کسب و کار و غیره را جدا از یکدیگر می آموزیم ولی به نقش و اهمیت فوق العاده‌ی اندیشیدن به خواص این بخش ها و تاثیر گذاری متقابل و دینامیک آنها بر یکدیگر توجهی نمیکنیم".
وقتی صحبت از "تفکر سیستمی" میشود(9)، همه فکر میکنند این مقوله با روح انسانی بیگانه است و باید از نو آموخته شود. ضرورت بهره گرفتن بلافاصله از تفکر سیستمی در برنامه ریزی با رعایت این نکته که نباید از پیچیدگی احتراز کرد بلکه باید از آن بهره گرفت را دانشمندانی چون وستر مطرح نموده اند. آنها معتقدند که متدهای برنامه ریزی و انکشاف باید با روش های غیر سیستمی که استراتژی آنها اغلب نتایج منفی به بار می آورد، تفاوت داشته باشد.
کار با سیستم های پیچیده مانند سیاست، اقتصاد و محیط زیست به آموزش نیاز دارد. آموزشی که مانند هر دانش دیگر تنها با مطالعه متون کامل نمیشود بلکه محتاج تمرین و تجربه در ارائه راه حل و رفع مشکلات واقعی نیز هست.
به نظر وستر(5) آموزش تفکر سیستمی که هر دانش تخصصی را در محیط اثرگذاری و زندگی آن بیاموزد، شرط پیروزی بر این مشکلات است. این شیوه تفکر لازم است در مدرسه و تحصیل جای مناسب خود را بیابد. چون در آینده آنهایی که چنین آموزشی را ندیده اند مشکلات بزرگتری خواهند داشت تا تاثیرگذاری های متقابل بخش های مختلف را درک کنند و با طرز کار آن آشنا شوند. بنظر وی اما این آشنائی زمانی مشکلات ما را حل میکند که در برنامه ریزی و عمل نیز بکار گرفته شود.
باید شروع به تکامل استراتژی هایی کنیم که این تاثیرگذاری متقابل و مکانیسم های موجود برای خودتنظیمی (self-regulation) اجزاء سیستم را در نظر بگیرد. این را میتوان تمرین کرد. پیچیدگی به معنی سخت بودن کار نیست و سیستم ها مشکل تر نیستند. آنها فقط از عناصر منفرد متفاوتند.
استفاده از تفکر سیستمی در هر یک از سیستم های پیچیده برای نمونه سیاست و یا محیط زیست علاوه بر موضوعات عام، موضوعات خاصی نیز دارد که هر کدام نیازمند بررسی ویژه ایست. وستر راهکارهای متفاوتی را برای کار با طبیعت و محیط زیست و پروژه های صنعتی معرفی میکند(5). یورگ هونگر(8) استفاده از این شیوه تفکر را برای مدیریت در شرکت های بزرگ همراه با دیگر ابزار مدیریت به کار میگیرد.
آنچه در این روش ها مشترک است کوشش برای در نظر گرفتن کلیه تاثیرات جانبی و درازمدت اقدامات، طرح ها یا پروژه هاست. امری که در دموکراسی ها از طریق منظور نمودن نیازها و مشکلات جامعه با نظر و توافق شهروندان و نمایندگان آنها صورت میگیرد. ویژگی ای که دموکراسی را به شیوه‌ی ممتاز حل معضلات جوامع تبدیل نموده است. بر عکس نظامهایی مانند جمهوری اسلامی که بدون توجه به خواست و نیازهای مردم و کشور تصمیم میگیرند عموما از حل مشکلات جامعه عاجزند.
پایان
´´´´´´´´´´´´´´´´´´´´´´´´´´´´´´´´´´´´´´´
(3) Fredmund Malik, Strategie des Managements komplexer Systeme, 2008, Hauptverlag, 10. Auflage
(4) Dietrich Dörner, Die Logik des Misslingens, Rowohlt Verlag,1992
(5) Fredric Vester, Die Kunst vernetzt zu denken, dtv, 3. Auflage 2003
(6) توضیح تفکر سیتمی در ویکی پدیا:
"سیستم مجموعه ای از اجزای مرتبط است که در کلیت خویش برای ایفای وظیفه مشخص در کنش متقابل و هماهنگ با محیط می‌باشد. در تفکر سیستمی، سازمان‌ها مانند سیستم‌هایی هستند که در دل یک مجموعه محیطی بزرگتر قرار گرفته‌اند. هر سیستم شامل ورودی، خروجی، پردازش و بازخورد می‌باشد، بنابراین داشتن تفکر سیستمی برای مدیر بسیار حائز اهمیت است. به کمک یک نظارت دقیق اگر خروجی ما از خروجی مورد نظرمان فاصله کم و بیش چشمگیری داشت با استفاده از feedback (بازخورد) ورودی را تغییر داده و Replanning (برنامه‌ریزی مجدد) می‌کنیم.
تفکر سیستمی به مدیران کمک می‌کند تا ساختار، الگوها و وقایع را در پیوند با یکدیگر مورد بررسی قرار داده و تنها به مشاهده وقایع اکتفا نکنند. تفکر سیستمی مبتنی بر کلی‌نگری است که با تحلیل قابل درک نیست.
به عنوان مثال در بدن انسان، نحوه رفتار چشم بستگی به نحوه رفتار مغز دارد. هر زیر مجموعه‌ای که از عناصر تشکیل شود، بر رفتار کل سیستم مؤثر است و این تأثیر بستگی به حداقل یک زیر مجموعهٔ دیگر از سیستم دارد. به عبارت دیگر اجزای یک سیستم چنان به هم مرتبط اند که هیچ زیر گروه مستقلی از آنها نمی‌تواند تشکیل شود. با استفاده از تعاریف فوق نتیجه می‌گیریم که هر سیستم را نمی‌توان به اجزای مستقل تقسیم نمود. بطوریکه پس این تقسیم‌بندی انتظار اولیه از هدف اصلی سیستم را برآورده سازد".
(7) مدارهای تنظیم کننده در طبیعت، الکترونیک، شوفاژ و غیره وجود دارد یا بکار میرود. در آنها وردوی سیستم با اطلاع از وضعیت خروجی آن تنظیم میشود به نحوی که وضعیت خروجی میتواند در محدوده ای ثابت بماند. یک نمونه مدار تنظیم درجه حرارت بدن است. دمائی که بدن اندازه میگیرد بازخورد (feedback) مدار است. مدار مزبور دمای ارگانهای درونی انسان مانند قلب، مغز و کلیه ها را 37 درجه ثابت نگاه میدارد و در دمای بالای محیط برای حفظ پوسته بیرونی بدن، باعث بازتر شدن رگ های زیر پوست (که به جاری شدن خون بیشتر در رگها و دادن حرارت بیشتر به محیط منجر میشود)، شل کردن عضلات، تولید عرق بیشتر و کاهش متابولیسم میگردد. برعکس اگر دما پائین باشد رگ های زیر پوست را تنگ، عضلات را منقبض، تولید عرق را کمتر و متابولیسم را بالا میبرد. این توضیح هنگام انتشار بخش اول نوشته نادرست بود و با تذکر آقای علی شاکری زند تصحیح شد. سپاس از ایشان.
(8) Jürg Honegger, Vernetztes Denken und Handeln in der Praxis, Versus Verlag, 2008
(9) به این نوع تفکر، "تفکر مرتبط" نیز گفته میشود(5). نگارنده آن را در نوشته ای "تفکر جامع" ترجمه کرده است. اما این دو اشاره به "مرتبط" یا "جامع بودن" "تفکر" دارند. حال آنکه "تفکر سیستمی" به درستی به خاصیتی از "سیستم" اشاره دارد. برخی هم از "مدیریت کبرنتیک" برای مدیریت سیستم هایی که حاصل تکامل (evolution) هستند صحبت میکنند(3).

همایون مهمنش
6 شهریور 1396 برابر 28 اوت 2017
hmehmaneche@t-online.de
http://homayoun.info

مطلب‌های دیگر از همین نویسنده در سایت آینده‌نگری:


منبع:


بنیاد آینده‌نگری ایران



سه شنبه ۲۹ اسفند ۱۴۰۲ - ۱۹ مارس ۲۰۲۴

انسان گلوبال

+ بهترین آموزش‌های یادگیری ماشین با پایتون -

+ آیا فناوری AI جای انسان‌ها را خواهد گرفت؟ -

+ شبكه ها --

+ ایران، پس از رهایی یکی از همکارن سایت آینده نگر از ایران

+ نسل دهه ۸۰، دنبال تغییر نیست، خود ِ تغییره! //

+ ۳ تغییر که برای آینده محتوا و بازاریابی باید بدانید محسن راعی

+ تفكر توسعه‌خواهي دکتر شهیندخت خوارزمی

+ برترین شغل‌های حوزه کامپیوتر در سال‌های آینده  مهسا قنبری

+ صنعت چهارم و ویروس جهان‌گشا سرآغازی بر یک تحول بزرگ  مهدی صنعت‌جو

+ انقلاب صنعتی چهارم و تحولات کار در آینده  علی حسینی

+ آینده جهان از زبان مدیر عامل شرکت بنز 

+ چند نفر در جهان هنوز روزنامه می خوانند؟ میثم لطفی

+ انواع تفکر : تفکر انتقادی 

+ روش های خودشناسی : تست شخصیت 

+ مهارت مدیریت افراد هرمز پوررستمی

+ خلاصه کتاب موج سوم؛ نوشته الوين تافلر تافلر

+ انسان، زندگی و دانایی رضا داوری اردکانی

+ جهان گیری (ویروس کرونا) و نظم سیاسی، فرانسیس فوکویاما برگردان رحیم باجغلی

+ تفکر سیستمی چیست ؟ هدی ولی‌پور زند

+ امریکای دوران ترامپ و موج سوم الوین تافلر  بهروز بهزادی (روزنامه نگار)

+ ویروس کرونا بحرانی سیاسی است نه پزشکی یووال نوح هراری:بی بی سی

+ «علم» ، «امید» و «بحران کرونا» 

+ اعتماد، به انسان یا به کرونا؟ مسئله این است کرونانت

+ موقعیت پساکرونایی انسان سعید قاسمی زاده

+ بعد از عبور از كرونا، ما كجا خواهيم بود؟ 

+ معنی تازه «سواد» در قرن ۲۱ حمیده احمدیان راد

+ انواع سازمان و انواع برنامه ریزی 

+ خلاصه کتاب: جهانی شدن فرهنگ، هویت 

+ تاریخ اجتماعی رسانه‌ها؛ از گوتنبرگ تا اینترنت 

+ مهارت های اساسی یک کودک قرن ۲۱ 

+ شکاف بین نسلی رسانه ای  دکتر حجت اله عباسی

+ انواع تفکر : تفکر انتقادی  مسیر آینده

+ عصر دانش‌ و ابعاد آن‌ دکتر پرويز حاجياني

+ فوکویاما علیه فوکویاما سیدمصطفی شاداب

+ مرگ مدرسه یا آیندۀ مدرسه؟ ابراهیم مجیدی*:

+ تافلر و فلسفه ی تربیت بازسازی گرایی عبدالله افراسیابی

+ تکنولوژی در جامعه فراصنعتی 

+ دانشگاه آرمانی‌شده: ضرورت دگرگونی معیارهای قدمایی فرهیختگی 

+ آرمانی‌سازی گذشته و آینده 

+ هویت چیست؟ 

+ زنده باد انقلاب! یووال نوح هراری

+ سرنوشت آینده بشریت چه خواهد شد؟ میچیو کاکو

+ شکل زندگی در ۵۰ سال آینده 

+ شخصیت شناسی آینده نگری 

+ کتاب انسان آینده، تسخیر سیر تکامل به دست بشر میچیو کاکو

+ آن بالا قفل شده است؛ جنبش ها را از پایین بیاغازید یادداشت‌های یک آینده‌پژوه

+ ۲۱ درس برای قرن ۲۱: کتاب تازه‌ای از یووال نوح هراری 

+ نگرانی‌های ما در قرن بیست و یکم بیل گیتس

+ بمب ساعتی در آزمايشگاه  یووال نوح هراری

+ آئين اطلاعات  

+ انقلاب صنعتی چهارم و نشانه های ظهور 

+ «انسان خداگونه» در انتظار فردا فرد پطروسیان

+ نقد کتاب « آموزش و دموکراسی در قرن ۲۱» اثر نل نادینگز؛ 

+ جامعه اطلاعاتی و جنسیت سها صراف

+ پیامدهای مدرنیت آنتونی گیدنز

+ فرهنگ در جهان بدون مرز 

+ فرهنگ جهانی چیست؟ 

+ نظم نوین جهانی 

+ «انسان سالاری»، محور جامعه اطلاعاتی. 

+ از خانه‌های زیر آب تا تور گردشگری به مریخ! 

+ پیش‌بینی جزئیات زندگی انسان در دو قرن آینده. 

+ مهارت های زندگی در قرن بیست و یکم  آسیه مک دار

+ «گردشگری»صنعتی میلیارد دلاری و استوار بر پایه ی آینده نگری پیشینیانِ فرهیخته ی ما رضا بردستانی

+ سیستم های پیچیده و تفکر سیستمی (3) – بخش پایانی دکتر همایون مهمنش

+ زندگی ما و زندگی آنها  علی دادپی

+ سیستم های پیچیده و تفکر سیستمی (2) دکتر همایون مهمنش

+ سیستم های پیچیده و تفکر سیستمی (1) دکتر همایون مهمنش

+ پیش‌بینی آینده غیرممکن شده است فرانسیس فوکویاما

+ آیندگان ما را به‌سبب کدام خطای اخلاقی ملامت خواهند کرد؟ 

+ مقدمه‌ای برای همه آینده نگری‌ها/ ضروری‌ترین علمی که در کشور ما به آن بی‌اعتنایی می‌شود رضا داوری اردکانی

+ قدرت آینده مهدی صنعت‌جو

+ از عصر اطلاعات تا عصر مولكول. مترجم : فيروزه امين

+ تفاوت‌های حیرت‌انگیز فرزندان 

+ عجیب‌ترین قوانین ترافیکی دنیا> از جریمه خودروهای کثیف تا منع راندن خودروی مشکی در روزهای خاص 

+ فناوری‌های مورد استفاده در جنگ‌های آینده چه خواهند بود؟ 

+ موج فراصنعتی چه کسانی را خواهد برد هرمز پوررستمی

+ مدیریت استراتژیک پورتفولیو پروژه ها در هلدینگها و سازمانهای بزرگ  

+ ضرورت آینده پژوهی و نگاه به آینده به عنوان نقش برجسته روابط عمومی نوین 

+ تکنولوژی علیه تبعیض اندرو فینبرگ

+ آیا فکرعبور جایگزین رمز عبور می شود​​​​​​​ سید محمد باقر نوربخش

+ جامعه اطلاعاتی, دگرگونی تکنولوژی های نوین ارتباطی و اطلاعاتی و تحول در روابط انسانی۲ 

+ جامعه اطلاعاتی, دگرگونی تکنولوژی های نوین ارتباطی و اطلاعاتی و تحول در روابط انسانی 

+ نمایش زندگی اجتماعی در جامعه اطلاعاتی  مانا سرایی

+ سخنرانی بیل گیتس درباره بیماری‌های فراگیر، بهداشت جهانی و حملات بیولوژیکی حمیدرضا تائبی

+ آینده نگری استر اتژی فناوری اطلاعات دکتر امین گلستانی

+ روندهای علم و فناوری در سال 2017 حمدرضا میرزایی

+ دو گروه از جوانان در برابر « قانون کار » ونسا پینتو برگردان سعید جوادزاده امینی

+ اندیشیدن به آینده نظریه اجتماعی: آری به جامعه‌شناسی محمدرضا مهدیزاده

+ نقش جامعه اطلاعاتی در تحولات فرهنگی 

+ تحلیل اقتصادی آزادی دکتر محسن رنانی

+ آیا در کارها حضور بشر لازم است؟ 

+ آینده‎پذیری: چالش اساسی آینده‎پژوهی در جهان در حال توسعه. 

+ اثرات اقتصادی جامعه اطلاعاتی در جهان 

+ چگونه انسان‌ها از صد درصد توانایی مغز خود استفاده می‌کنند حمیدرضا تائبی

+ آیا اینترنت اشیا ما را به ابر انسان تبدیل خواهد کرد؟ حمیدرضا تائبی

+ آیا سیاست می تواند از قرن 21 جان سالم به در ببرد؟. کنت میناگ

+ آینده، اکنون است ـ بخش اول آرش بصیرت

+ آینده، اکنون است ـ بخش دوم آرش بصیرت

+ سیاست‌گذاران همه کشورها خواهد بود. 

+ جهانی شدن و آموزش و پرورش 



info.ayandeh@gmail.com
©ayandeh.com 1995