تهديد فن آوري هاي زيستي

اگر عضو یکی از شبکه‌های زیر هستید می‌توانید این مطلب را به شبکه‌ی خود ارسال کنید:

Twitter

Google

Yahoo

Delicious

بالاترین

دنباله

[28 Nov 2008]   [ علي خسروي]

بنام خدا
it_manage@yahoo.com

مقدمه :
دوران سه گانه تافلر اگرچه الگوي كم نظيري براي آينده نگاري به دست مي دهد اما در عين حال تحليل هاي مبتني بر آن اغلب گرايش بيشتري به تكامل تكنولوژي ها نشان داده وكمتر به ماهيت تكنولوژي ها در تقابل انسان و طبيعت پرداخته اند. به همين دليل نگرش تافلري در حوزه هاي ارتباطات و مديريت بيش از ساير حوزه هاي علمي مورد توجه و كاربرد قرار گرفته است. با در نظر گرفتن ملاحظه فوق ، حوزه فن آوريهاي زيستي مي تواند، با استفاده از چنين الگوهايي با جامعيت بيشتري موضوع مطالعات آينده شناسي قرار گرفته و كلان روندهاي آن شناسايي شوند. همانگونه كه در اين نوشته به آن اشاره خواهد شد، يكي از مهمترين كلان روندهاي قابل انتزاع در زمينه فن آوري هاي زيستي ، مرحله جديدي است كه مشخصه اصلي و وجه تمايز آن با گذشته ، سطح دستكاري و مداخله گري انسان در زيرساختهاي طبيعت است. اگرچه چنين مرحله اي بطور همزمان در ساير حوزه هاي علمي رخ نداده اما مي توان گفت كه به تدريج بسياري از تخصص ها و زمينه هاي علمي ماهيتي" زيستي" پيدا كرده اند. از سوي ديگر، رابطه تعاملي علوم و حوزه هاي تخصص دانش در دنياي امروز، نياز جدي به الگوي نگرشي نويني را ايجاد كرده است كه در اين حالت،علوم ميان رشته اي نه تنها حالت غالب دارند بلكه در يك نگرش سيستمي حالت جايگزيني كاملي نسبت به مرزبندي هاي موجود خواهند داشت. چنين روندي ، چالش بسياري براي نهادهاي آموزشي ، سازمانها و نيز ساختارهاي مديريتي حال و آينده ايجاد كرده هم اكنون نيز پيامدهاي آن قابل مشاهده است.
در اين نوشته ، سعي شده است تا تهديدهاي مرتبط با فن آوري هاي زيستي(عمدتا مهندسي ژنتيك و بيوتكنولوژي) و رابطه آنها با برخي از مهمترين چالشهاي جامعه انساني با توجه به مصاديق فعلي انها مورد بررسي قرارگيرد. گذشته از ميران جامعيت اين نوشته ، مباحث مطرح شده اغلب در حوزه جديدي تحت عنوان " امنيت زيستي " قرارمي گيرند كه بدون شك از محورهاي اصلي در مباحث آينده نگري به شمار مي رود.

روند تحول فن آوري ها :
در مطالعات آينده شناسي ، روند تكامل تكنولوژي ها اغلب بر اساس تغيير نوع تكنولوژي ، ظهور انواع جديد و نيز تاثير آنها بر زندگي انسان ( بويژه حيات اقتصادي) مورد توصيف و تحليل قرار مي گيرد.اين گونه تحليل بويژه بويژه تاثير تكنولوژي ها بر زندگي انسان اگرچه بعنوان امري واقعي و ملموس، قابل ارزيابي و سنجش است اما مي تواند منجر به نوعي خطاي سيستماتيك نيز شود كه آن ماهيت تقليل گرانه آن است. در اين نگرش تقليل گرانه ، همه امور از ديدگاه "كاربردي بودن " و " بهره بردارانه " مورد نظر قرار مي گيرند و به اين ترتيب ، " طبيعت " به " محيط زيست " و تاثير تكنولوژي ها بر زيست- كره به تاثير آنها بر زندگي انسان تقليل مي يابد. به گفته ديگر، مفاهيم اساسي به تعريف عملياتي حول محور بهره برداري يا "بهره مندي" انسان محدود مي شوند. بررسي تاريخي تحولات مزبور بويژه در عصر صنعت و پس از آن همگرايي كاملي با اين نگرش را نشان مي دهد. اگرچه گفته مي شود كه در طول تاريخ ، بشر تلاش مداومي در جهت غلبه و تسلط بر طبيعت داشته است اما اين گفته چندان دقيق و همه جانبه نيست. پيش از تكنولوژي هاي نوين، شناخت طبيعت و همگرايي با آن (استفاده از فرآيندهاي طبيعي) اولويت بيشتري داشته است.بشر دوران بسيار طولاني از حيات خود را نه بعنوان حاكم و مسلط بر طبيعت بلكه بعنوان بخشي از آن سپري كرده است. دلايل اين امر نه تنها به دليل ضعف توانايي هاي فني يا علمي بلكه تا حدي بيشتري به الگوهاي فكري يا اعتقادي او مرتبط بوده است. دستاوردهاي فني و علمي تمدن هاي گذشته (مانند چين و مصر باستان) به ندرت براي غلبه بر طبيعت بلكه بيشتر در راستاي كاركردهاي آن بوده و حداقل بر مبناي باورهاي آن دوران همگرايي كامل و اعجاب آوري با ساختار طبيعت (اعم از زمين ، آسمان ، خاك و ستارگان ) داشته است.
در اواخر عصر صنعت عملا اين ويژگي از بين رفته و توانمندي هاي فني و علمي ماهيتي كاملا متفاوت مي يابند. اين توانايي ها براي غلبه بر طبيعت و بهره برداري هر چه بيشتر از آن در راستاي نيازهايي " غير طبيعي " بوده و اين روند كماكان ادامه دارد. بنابراين ، دستكاري در طبيعت به مفهوم واقعي آن از اين زمان آغاز گرديده است. آنچه را كه ميتوان آن را يك مرحله جديد(همانند يكي از موجهاي تافلر) ارزيابي نمود ، مرحله اي است كه در طي آن فرآيند دستكاري در طبيعت و ماده از روبنا ها گذشته و به فرآيندهاي بنيادين آن وارد ميشود.
در عصر صنعت ، دستكاري در ماده و طبيعت به معناي استخراج ، تلخيص و تبديل مواد به يكديگر يا به انرژي بوده است(عمدتا مواردي كه در طبيعت نيز با سرعت يا شدت كمتري رخ ميدهند). اما در دوران اخير ، ساخت مواد جديد ، طراحي فرآيندهاي جايگزين ، حذف فرآيندهاي طبيعي ، توليد ارگانيزم هاي جديد و بطور كلي توانايي انسان در ورود به زيرساختهاي طبيعت شدت گرفته و روز به روز عمق بيشتري مي يابد. مفهوم " علوم زيستي" در اين دوره جديد ، ماهيتي كاملا متفاوت با علوم زيستي يا زيست شناسي در گذشته پيدا كرده است. علم زيست شناسي متعارف عمدتا به توصيف و تحليل فرآيندها يا موجوديت هاي زيستي پرداخته و در مقام كاربرد ، سعي داشته است تا از همان مكانيزم ها و قوانين حاكم بر طبيعت مواد و موجودات در جهت بهره برداري بيشتر استفاده نمايد. علوم زيستي نوين ، از اين مرحله گذشته و به دستكاري ، حذف ، جايگزيني و بازسازي در اين ساختارها مي پردازند، آنچه كه ميتوان آن را مداخله در دستگاه آفرينش ناميد.بيوتكنولوژي ، مهندسي ژنتيك ، فن آوري نانو و بخشهاي زيادي از سيبرنتيك ، مصاديق جديدي از اين مداخله گريها هستند كه اگر چه از نام ها و تعابيري مانند علوم زيستي براي ناميدن آنها استفاده مي شود اما بايد توجه داشت كه مفهوم و ماهيتي بسيار متفاوت با زيست شناسي متعارف دارند. بيوتكنولوژي متعارف درمفهوم ، زيست شناختي ، به لحاظ حوزه اثر محدود ، به لحاظ واكنشها و پيامدها اغلب قابل پيش بيني و كنترل مي باشد. در مقابل ، بيوتكنولوژي امروزي ، مفهوم "مداخله گري زيستي" داشته و حوزه اثر توليدات ان بسيار گسترده و در عين حال پيامدهاي آن بسيار مبهم و ناشناخته است. يك دليل عمده اين امر ان است كه اين فن آوري ها وارد واكنشها و زنجيره هاي حياتي مي شوند كه ابتدا و انتهاي آنها از حوزه اين تكنولوژي ها خارج بوده و توسط فرآيندهاي ديگري شكل مي گيرند. توليدات بيوتكنولوژي جديد ، ساختارها و ارگانيزم هايي هستند كه قابليت واكنش بالا داشته و فعالانه در محيط وارد مي شوند.

بطور كلي موارد زير از بررسي روند تحولات فن آوري هاي ذكر شده قابل انتزاع است :

1- اغلب علوم و تكنولوژي ها به نحوي در فرآيندهاي زيستي وارد شده اند. اين تحولات را مي توان بصورت روندي تصور كرد كه در ابتداي آن شناسايي و توصيف پديده هاي ژنتيكي و ژن ها(و شيوه هاي ژنتيك متعارف مانند اصلاح ، انتخاب و تلخيص گونه ها و ارقام) و درادامه آن ساخت مواد ژنتيكي ، فعال يا غير فعال سازي ژنها ، افزودن ژن به يك ارگانيزم زنده و غير قرار دارند(ژنتيك امروزي).

2- بيوتكنولوژي و فن آوريهاي همگام آن (فن آوري نانو، سيبرنتيك) عملا سطح مداخله و دستكاري خود در ماده و طبيعت را به پايين ترين اجزا رسانده اند. مصاديق بيشماري از اين دستاوردها وجود دارد كه مي توان به نانوروبات ها ، كشت بافت و شتاب دهنده ذرات اشاره نمود.

تهديدات زيستي :
تهديدات مرتبط با فن آوري هاي زيستي بويژه بيوتكنولوژي در دو گروه كلي قابل توصيف مي باشند. برخي از آنها اثرات مشهود و نسبتا كوتاه مدتي دارند و برخي ديگر، آن دسته تهديداتي هستند كه رخداد آنها قطعي نيست اما با دانش موجود ، وقوع آنها بسيار محتمل است. نكته مهم ديگر در اين زمينه شيوه رخداد اين پديده ها است كه با هيچ دوران تاريخي ديگري قابل مقايسه نيست و اين امر به ويژگي نرخ و بعد تغييرات مرتبط است. نرخ تغييرات در بر گيرنده ميزان (شدت) تغييرات در واحد زمان و بعد تغييرات ناظر بر تواتر ( و نيز گستردگي و فراگيري) آنها است. اين دو ويژگي مهم باعث شده اند تا بسياري از فن آوري ها، تحقيقات پايان يافته نداشته باشند. بسياري از دستاوردهاي اين فن آوري هاي جديد (بويژه آنهايي كه جهت عرضه در بازار مصرف عمومي توليد مي شوند) زمان بسيار كوتاهي را از طراحي تا قفسه فروشگاه طي مي كنند. اثرات تعاملي اين فن آوريها(مثلا ورود انواع آلودگي ها و تغييرات در يك اكوسيستم) اغلب ناشناخته است. به همين دليل امروزه مفهوم " تحليل ريسك" جايگزين ارزيابي هاي پاياني شده است. به گفته ديگر، امروزه در برنامه هاي تحقيقاتي مرحله اي بنام فاز پاياني يا ارزيابي نهايي وجود نداشته و به جاي آن از اقداماتي مانند تحليل ريسك و ارزيابي ريسك استفاده مي شود. ظهور اين ادبيات جديد ، نشانه بارزي از تغيير در ماهيت پديده هاي تكنولوژيك است.
بطور كلي ، اين ويژگي هاي در فن آوري هاي امروزي (سطح دستكاري، شدت و بعد تغييرات) باعث شده اند تا اثربخشي و تاثيرگذاري اين فن آوري ها به ميزان قابل توجهي افزايش يافته و دامنه اثرات آنها نيز بسيار گسترده باشد.
اما ويژگي ديگري كه فن آوري هاي نوين را به تهديداتي بالقوه و بالفعل تبديل مي كند ، خصلت دوگانه كاربرد آنها است. توانمندي و قابليت هاي اين فن آوري ها(به دليل امكان دستكاري در فرآيندها و زيرساختارها) و درنتيجه شدت و دامنه تاثير آنها درحدي است كه زمينه مناسبي براي سوء استفاده (مثلا استفاده در جنگ افزارهاي بيولوژيك يا بيوتروريزم) و يا تهديدهاي جدي در نتيجه خطاهاي انساني(مثلا نشت عوامل بيولوژيك از آزمايشگاه ها) ايجاد مي كنند. همچنين پيامدهاي ناخواسته استفاده از اين فن اوريها (مثلا آلودگي ژنتيكي) نيز مي توانند اثرات بسيارشديدي در محيط اطراف ايجاد كنند كه در ادامه نيز مورد بحث قرارخواهند گرفت. براي تجسم ابعاد اين تهديد كافي است كه آمار هزاران شركت و بنگاه تجاري دست اندركار توليدات بيوتكنولوژي در سراسر جهان را بررسي نمائيم. تنها در كشور چين حدود شركت فعال در بيوتكنولوژي وجود دارد كه هزار نفر در آنها به كار مشغولند. بعنوان مثال ، تا سال 2005 در کشور چین بیش از 900 شرکت با بیش از 50000 نفر نیروی انسانی دست اندرکار بیوتکنولوژی فعال بوده اند. بر اساس برخی گزارش ها ، بین سالهای 2000-1996در این کشور بیش از 250 آزمایش برای تولید انواع گیاهان ، جانوران و میکرو ارگانیزم های تراریخته صورت گرفته است.
در ده هاي گذشته ، تاكيد بر بهره برداري ازمنابع وطبيعت منجر به ارائه مفهوم "پايداري" و مفاهيم منتزع از ان مانند توسعه پايدار شده است. امروزه ، با توجه به ويژگي ها و مختصات فن آوري هاي نوين ، مفهوم پايداري متضمن الزامات ديگري است كه در قالب مفهوم "امنيت زيستي" بهتر بيان مي شوند. البته امنيت زيستي در برگيرنده تمام انواع مخاطرات مرتبط با مفهوم پايداري نيست اما اين گونه مفهوم سازي باعث مي شود تا درك بهتر و امكانات بيشتري براي تجزيه و تحليل و بويژه آينده نگري در حوزه فن آوريها فراهم شود. در ادامه به برخي از مصاديق امنيت زيستي درحوزه بيوتكنولوژي و مهندسي ژنتيك اشاره مي شود. لازم به يادآوري است كه مصاديق بسيار مهم ديگري از جمله گسترش گونه هاي مهاجم نيز در حوزه امنيت زيستي قرار مي گيرند اما مستقيما به تكنولوژيهاي مزبور مرتبط نيستند.

1- ارگانيزم هاي تراريخته :
ارگانیزم تراریخته (اصلاح شده یا مهندسی شده ژنتیکی ) به هر موجود زنده ای گفته می شود که مواد ژنتیکی آن با استفاده از تکنیک های مهندسی ژنتیک، تغییر داده شده است. از اواسط دهه 1990 ، گياهان تراريخته در مقياس تجارتي وارد بازار شده و از آن زمان سطح زیر کشت این محصولات در سطح جهان از 2.8 میلیون هکتار به بیش از 100 میلیون هکتار رسیده است.
تهديدهاي ناشي از اين ارگانيزم ها را مي توان بصورت زير خلاصه نمود :
- غذاهاي تراريخته كه حاوي ژنها و موادي هستند كه از ژنهاي مصنوعي توليد شده اند. ترديدها و بحثهايي در مورد سلامتي اين غذا ها مطرح شده است.
- ورود ژنها به طبيعت آزاد كه باعث مي شود گونه هاي وحشي به اين ژنها آلوده شوند. بعنوان مثال ، محصولات كشاورزي تراريخته حاوي ژنهايي هستند كه بطور طبيعي در برابر علف كش ها از خود مقاومت نشان مي دهند. در صورتي كه اين ژنها به گياهان وحشي انتقال يابد ( بصورت گرده افشاني و تلقيح طبيعي) اين خطر وجود داد كه علفهاي هرز مقاوم به علف كش ها بوجود آيد. ظهور علفهاي هرز مقاوم در برخي كشورهاي جهان تاييد شده است.
- ظهورمیکروب ها و جانوران تراریخته اي كه صفات و توانمندي هاي ويژه اي نسبت به گونه هاي طبيعي دارند.
- تغییر اکوسیستم ها به دلیل ورود ارگانیزم های جدید

2- جنگ افزارهاي بيولوژيك :
عبارت جنگ افزار بیولوژیک (BW) ناظر بر استفاده از میکروب یا پاتوژن(ویروس، باکتری و هرنوع ارگانیزم دیگر) بعنوان ابزار جنگی می باشد. جنگ افزارهای بیولوژیک برای کشتن، ناتوان سازی یا زمین گیر کردن افراد یا جمعیت های انسانی و نیز متاثر ساختن محیط های زیست استفاده می شوند. اگرچه انواع متداول این جنگ افزارها موجب گسترش بیماری میان انسانها، جانوران و یا گیاهان می شوند اما پیشرفتهای تکنولوژیکی تاحدی این تعریف را دچار تغییر نموده است.
با وجود موانع و چالشهای متعدد در توليد جنگ افزارهاي بيولوژيك، دانشندان اعتقاد دارند که دستیابی به اهداف زیرهم اکنون امکان پذیر است:
- تغییر در پاتوژن های موجود به نحوی که واگیری آن تشدید شده یا بقای آن در محیط بیشتر شود.
- تغییر ژنتیکی میکروارگانیزم های بی خطر به نحوی که قادر به تولید سم یا هورمون خاصی شوند. هم اکنون برخی داروها یا هورمونها (مانند هورمون رشد) به همین طریق تولید می شوند.
- تغییر میکروارگانیزم های کشنده به نحوی که توسط شیوه های متعارف موجود شناسایی نشوند.
تولید میکروارگانیزم هایی که بتوانند نسبت به آنتی بیوتیک ها، واکسن های متعارف و درمان ها مقاوم باشند.
علاوه بر آنها همچنین ، روندهای زیر با توجه به پیشرفتهای ذکر شده در آینده نزدیک قابل تحقق است:
1- هدف گیری سیستم ایمنی بدن :
با افزایش اطلاعات درمورد سیستم دفاعی بدن، امکان تولید جنگ افزارهای ویژه ای نیز وجود دارد که به شیوه های مختلف به این سیستم حمله کنند. بعنوان مثال، به جای اینکه یک جمعیت هدف با یک بیماری خاص مورد حمله قرار گیرد، یک حمله بیولوژیک می تواند از سمی استفاده کند که سیستم ایمنی بدن را از بین ببرد و در نتیجه فرد هدف در معرض آسیب های بی شماری از محیط اطراف قرار گیرد. همچنین یک ماده سمی(یا عامل بیولوژیک) می تواند سیستم ایمنی بدن را به نحوی دچار اختلال کند که خود تبدیل به یک پاتوژن شود و به خاطر سو کارکرد منجر به مرگ افراد شود.
2- جنگ افزارهای "هوشمند" :
جنگ افزارهای جدید میتوانند از پروتئین های طبیعی موجود در سیستم دفاعی بدن نیز استفاده نمایند به نحوی که یا غلظت و تجمع این پروتین ها بیش از حد طبیعی شده و حالت مسمومیت ایجاد نمایند و یا اینکه این پروتیئن ها در محلهای قرار گیرند که در حالت عادی وجود ندارند. همچنین، پروتئین هایی که بطور طبیعی در یک مرحله رشدی یا نموی تولید می شوند می توانند تغییر وضعیت داده و در زمان نامناسبی تولید شوند. همگی این حالت ها موجب مسمومیت می شوند. اطلاعات و دانش امروزی در مورد نحوه فعال شدن ژنها و تولید پروتئین های خاص باعث شده است تا بتوان مولکولهیا کوچکی را طراحی کرد که با چسبیدن به حسگرهای طبیعی(یا فرآیندهای دریافت اطلاعات توسط ژن ها) مانع از فعال شدن ژن ها و در نتیجه تولید پروتئین ها در مواقع لازم شوند. به این ترتیب بسیاری از واکنش های طبیعی بدن در مقابله با عوامل بیرونی (مانند بیماری ها) مختل خواهند شد.

3- هدف گیری ژنها :
امکان توسعه روشهای هدف گیری ژنها (توسط عوامل جنگ افزاری) به دو شیوه محتمل است. اول اینکه این روشها برای هدف گیری ویژگی های ژنتیکی گروه های قومی یا نژادی خاصی استفاده شوند و دوم اینکه به این شیوه می توان محصولات (مانند محصولات کشاورزی) خاص یا جانوران خاصی را مورد حمله قرار داد.

الف- پروژه تهیه ژنوم انسان و بمب های "ضد نژادی" :
پروژه تهیه نقشه ژنتیکی انسان (ژنوم انسانی) بصورت یک برنامه همکاری بین المللی، هم اکنون درحال اجرا است و مرکز آن در امریکا دارد . این کار تقریبا در مراحل پایانی است. نتایج کار این پروژه از لحاظ امنیتی این نگرانی را به دنبال دارد که می تواند برای ساختن جنگ افزارهایی استفاده شوند که ویژگی های ژنتیکی مختص نژادها را مورد هدف قرار می دهند. اگر این پژوهشها داده های کافی در مورد تفاوت های ژنتیکی نژادها و گروه های قومی ارائه نمایند، این امکان به لحاظ فنی وجود دارد که از این داده ها برای تولید میکروارگانیزم هایی استفاده کرد که می توانند بطور انتخابی به سلولها یا DNA آنها حمله کنند. به گفته دیگر، این جنگ افزارهای جدید می توانند فقط به افرادی با ویژگی های ژنتیکی یا ساختارهای سلولی خاص آسیب برسانند. به این ترتیب "جنگ افزارهای نژادی" ساخته می شوند که گروه های نژادی خاصی به آنها حساس هستند.

4- گسترش بیوترورویزم :
میکروب سیاه زخم(آنتراکس)، که یکی از معروف ترین مصادیق بیوتروریزم است و در سال 2001 به دنیال حوادث 11 سپتامبر، نامه های حاوی این باکتری در امریکا موجی از وحشت را ایجاد نمود. این نامه ها موجب کشته شدن 5 نفر و مبتلا شدن بیش از 20 نفر گردید. همچنين سابقه گروه تروریستی Aum Shinrikyo نمونه بارزي از گسترش خطر بيوتروريزم مي باشد. این گروه در واقع جنبشی مذهبی بوده اند که اعتقاد آنها حول محور پایان جهان ( آخرالزمان) می باشد. در سال 1995 برای نخستین بار توجه جهانی به این گروه جلب شد درحالی که اعضای این فرقه با آزاد نمودن گاز کشنده سارین در متروی توکیو موجب کشته شدن 13 نفر و آسیب دیدن صدها نفر شدند. پیش از آن، در سال 1994 این گروه حمله دیگری نیز با استفاده از همان عامل در شهر ماتسوموتو انجام داده بودند که هفت نفر کشته و 600 زخمی بر جای نهاده بود. در تحقیقات بعدی مشخص شد که این فرقه دارای یک برنامه تولید دو عامل بیولوژیک شامل سیاه زخم و سم بوتولوینوم بوده است. آنها همچنین تلاشهایی برای خرید و تولید عامل و محیط کشتبيماري هاي خاص از یک پژوهشگر دانشگاهی در ژاپن انجام داده بودند اما موفق نشده و با اعزام یک تیم ، تلاش کردند تا نمونه هایی از ویروس ebola را از افریقا (زئیر) تهیه نمایند.
بررسي نمونه هايي از اين دست نشان مي دهد كه با توجه به پيشرفتهاي علمي بيوتكنولوژي و بويژه دسترسي عمومي به دانش آن ، بيوتروريزم مي تواند يكي از تهديدهاي جدي در آينده باشد.

3- بيماريهاي همه گير :
بیماری های واگیردار به یکی از مهمترین چالشهای بشری در آستانه قرن بیست و یکم تبدیل شده اند در حالی که تا سالهای اخیر آنگونه که باید مورد توجه قرار نداشته اند. بسیاری از محققین عقیده دارند که می توانیم نیمه قرن بیستم را بعنوان زمان یکی از مهمترین تحولات جامعه انسانی یعنی ریشه کنی بیمار یهای واگیردار معرفی نمود.در این دوره، بیماری هایی نظیر سیاه زخم، دیفتری، سیاه سرفه و موارد مشابه به لحاظ پزشکی ریشه کن شدند. اما خوشبینی های مزبور به تدریج و در سه دهه اخیر و تحت تاثیر عواملی چون تاثیرات جهش های طبیعی و نیز پدیده تروریزم بیولوژیکی در حال محو شدن است. در طی سه دهه گذشته بیش از 30 بیماری جدید از قبیل سارز ، BSE ، ایدز و AI بوجود آمده اند که تهدیدهای جدی برای سلامت انسان محسوب شده و موجب خسارت های اقتصادی قابل توجهی نیز در کشورهای مختلف شده اند.
در اين زمينه عوامل ريسك جدي نظير بيماريهاي انسان – ساخته و مقاومت تدريجي عوامل بيماري زا(مانند مقاومت به آنتي بيوتيك ها ) نيز وجود دارند كه تهديدهايي اساسي در اين زمينه محسوب مي شوند.

نتيجه گيري :
بسياري از فن آوري هاي نوين بويژه فن آوري هاي زيستي ، در راستاي تكامل طبيعي علوم گذشته نيستند بلكه به لحاظ شدت تاثير ، پيامدها ، و بسياري ويژگي هايي ديگر مرحله جديدي از فن آوري زيستي به شمار مي روند. اين فن آوري ها به همراه خود چالش جديدي بنام امنيت زيستي را ايجاد كرده اند كه از اقدامات تعدي و غير تعمدي انساني ناشي شده و به دليل قابليت هاي بالقوه و بالفعل اين تكنولوژيها ميتواند حيات انسان را بر روي زمين دچار مخاطرات جدي نمايد.
همگام با اين تحولات و به منظور پاسخگويي به نيازها،حوزه هاي علمي و تخصصي جديد و ميان رشته اي در حال شكل گيري هستند كه از آن جمله مي توان به امنيت زيستي و تحليل ريسك هاي زيستي اشاره نمود. اين حوزه هاي دانش جديد كمك مي كنند تا درك بهتري از پيامدها و ريسك هاي مرتبط با فن اوري هاي نوين داشته و در عين حال ، طراحي هاي نهادي ، سازماني و نيز وجود سيستم هاي مديريتي جديدي براي مواجهه با اين چالشهاي نوين ضروري است. اين تغييرات بويژه در زمينه هاي سازماني و نهادي (مديريتي ) در سه حوزه اصلي رخ خواهد داد :
1- نهاد سازي جديد : مواجهه با تهديدها و چالشهاي نوين مستلزم چيدمان هاي نهادي جديدي در سطوح ناحيه اي ، منطقه اي و جهاني است. اغلب ساختارهاي سازماني موجود از انعطاف پذيري لازم براي مواجهه با اين تهديدها برخوردار نيستند.
2- اصلاح سازمانهاي موجود : سازمانهاي موجود مرتبط با امور امنيت زيستي ( مانند نظامهاي دامپزشكي ، قرنطينه ها ، پزشكي ، بهداشتي و نيز بازرگاني ، نظامي و امنيتي ) مي بايست با استفاده از روشهاي بهبود سازماني كارآمدي خود در برابر تهديدهاي بالقوه و بالفعل را افزايش دهند.

3- قوانين و مقررات : تهديدهاي زيستي نيازمند ساختارحقوقي و مقرراتي ويژه اي است . البته در سطح بين المللي پروتكل ها و موافقتنامه هايي مانند پروتكل سلامتي زيستي (CBP) و نيز بخشهايي از موافقتنامه هاي مروبط به سازمان تجارت جهاني اشاره نمود. با اينحال ، ماهيت پويا و به شدت متغير تهديدها ، توجه جدي به اين امر را الزامي نموده است.

*****************
1 Mega-Trends
2 Paradigm
3 شتاب دهنده ذراتي كه اخيرا در نخستين آزمايشات مربوط به بررسي انفجار اوليه ( Big bang) را انجام داد. به اين آزمايشات نام " لحظه قيامت" داده شد چرا كه عملا شبيه سازي لحظه اول خلقت جهان را انجام مي دهند.

4 Dual Use
5 Invasive Alien Species
6 Genetically Modified
7 Genetically Modified Organism (GMO)
8 Genetically Engineered Organism

9 National Human Genome Research Institute

10 بسياري از پژوهشگران در سراسر جهان بيماري هايي نظير ايدز و سارز را نتيجه ويروسهاي ساخته شده در آزمايشگاه هاي مخفي ( بويژه جنگ افزارهاي بيولوژيك ) مي دانند.

---

مطلب‌های دیگر از همین نویسنده در سایت آینده‌نگری:

+ تهديد فن آوري هاي زيستي 

+ منابع انرژي در هزاره سوم  

منبع:

نسخه‌ی چاپی ارسال اين مطلب به دوستان

---

[نظر دهید]    [تعداد نظرهای ثبت شده در پیوند با این مطلب: 0] 

.

---