Iranian Futurist 
Iranian Futurist
Ayandeh-Negar
Welcome To Future

Tomorow is built today
در باره ما
تماس با ما
خبرهای علمی
احزاب مدرن
هنر و ادبیات
ستون آزاد
محیط زیست
حقوق بشر
اخبار روز
صفحه‌ی نخست
آرشیو
اندیشمندان آینده‌نگر
تاریخ از دیدگاه نو
انسان گلوبال
دموکراسی دیجیتال
دانش نو
اقتصاد فراصنعتی
آینده‌نگری و سیاست
تکنولوژی
از سایت‌های دیگر


فهم انسان معاصر از آينده (بخش سوم و پاياني)

اگر عضو یکی از شبکه‌های زیر هستید می‌توانید این مطلب را به شبکه‌ی خود ارسال کنید:
Facebook Twitter Google Yahoo Delicious بالاترین دنباله

[14 Sep 2009]   [ سید علیرضا حجازی]

نوشته‌ي: سيد عليرضا حجازي

در دو يادداشت پيشين با مروري كوتاه به بررسي انديشه‌ي انسان معاصر پيرامون آينده و ادراك آن به عنوان مفهومي عقلاني پرداختم و گفتم كه آگاهي از آينده خواسته يا ناخواسته اقدام‌هاي فردي و اجتماعي را به همراه دارد، اقدام‌هايي كه در برهه‌هايي از تاريخ سرنوشت تمدن بشري را رقم زده است. اينك در بخش سوم و پاياني اين سخن تمامي آنچه را كه در باب ادراك آينده در انديشه‌ي انسان امروزي قابل كاوش و بررسي است، جمع‌بندي نموده و ارايه مي‌كنم.

از هنگامي كه انسان معاصر دريافت كه مي‌‌توان با انجام اقدام‌هايي بر آينده‌اي كه هنوز فرا نرسيده تاثير گذاشت، علاقه‌ي عمومي نوانديشان از كسب آگاهي از آينده به سوي "آينده‌آفريني" تغيير يافت. ديگر افراد به جاي آن كه به دنبال پيش‌بيني آينده بروند، تلاش مي‌كردند در حوزه‌ي آينده‌هاي فردي براي آينده‌ي خويش تصميم بگيرند و آينده‌ي مطلوب و مرجح خود را با دستان خودشان بسازند.

اگر چه اين رويكرد تازه جذاب و تا حدود زيادي عملي و امكانپذير به نظر مي‌رسيد، بروز موانع فردي و اجتماعي در راه تحقق آينده‌هاي فردي موجب شد تا نگرش محافظه‌كارانه‌اي در اين عرصه شكل بگيرد، و با سنگيني سايه‌ي تفكر كهن پيرامون تسليم شدن در برابر آينده (آن گونه كه در قالب "تقدير" و "سرنوشت" تصور مي‌شد) بر اين رويكرد فعال، بازگشت به رويكرد انفعالي گذشته محتمل‌تر از تلاش براي آفرينش آينده به نظر مي‌رسيد.

انسان سرگشته ميان "حق انتخاب سرنوشت" و اسير در چنگال "سرنوشت محتوم " چاره‌اي جز ايجاد نوعي تعادل ميان اين دو گزينه نداشت و با در پيش گرفتن نوعي محافظه‌كاري شكلي تركيبي از ادراك ذهني و به بيان بهتر توجيه و اغناي ذهني را ترسيم نمود. در اين شكل تركيبي هر جا كه توفيقي در راه ساختن آينده حاصل مي‌شد، آن را مرهون بهره‌برداري از "حق انتخاب سرنوشت" مي‌دانست و هر جا شكستي در اين مسير نصيبش مي‌شد، آن را تسليم شدن در برابر "سرنوشت محتوم" مي‌پنداشت. اين رويكرد تضاد آلود و تا حدودي مضحك با نمايان ساختن تضادهاي دردناك دروني خود كه متاثر از ناتواني‌هاي فردي و اجتماعي در تحقق آينده‌هاي مرجح بود، ديگر نمي‌‌توانست قابل توجه يا پيروي باشد. اينك چاره‌ي كار چه بود؟

بار ديگر گسستي معنا دار ميان "آينده‌گزينان" و "آينده‌باوران" پديد آمد. طرفداران هر يك از اين دو مكتب فكري و ذهني يعني "آينده‌گزيني" و "آينده‌باوري" با تبيين استدلال‌هاي خود در صدد تثبيت جايگاه فكري و فلسفي خود برآمدند و هر يك پيروي از مكتب متقابل را نادرست مي‌پنداشتند. با نگاهي هوشمندانه به هر يك از اين دو روش و مكتب فكري مي‌توان نقاط قوت و ضعف آن‌ها را دريافت و نسبي بودن دستاوردهاي آن‌ها را در راهي كه در پيش گرفته‌اند، به خود آن‌ها نشان داد. به بياني ديگر نه تسليم شدن محض در برابر آينده و سرنوشت مي‌‌تواند انسان را به جايي برساند و نه اتكاي صرف بر آينده‌گزيني، چرا كه آينده‌گزينان خود معترف به اين واقعيت هستند كه هميشه قادر به گزينش آينده‌ي مرجح نيستند و شرايط فردي و اجتماعي همواره با خواست آن‌ها براي تغيير آينده همراهي نمي‌كند.

رويكرد سومي لازم است تا به هر دوي آن‌ها اين واقعيت را گوشزد نمايد كه حركت انسان به سوي آينده يا به بيان بهتر عبور زمان از روي موجوديت فيزيكي او مرتبط با متغيرهاي گوناگون فردي، اجتماعي، زماني و مكاني است و برآيند و تقاطع نهايي اين عوامل است كه آنچه را كه آينده مي‌ناميم شكل مي‌دهد. سرانجام با واقعيتي به عنوان آينده رو به رو مي شويم كه پيروان هر دو ديدگاه در آن حضور خواهند داشت. واقعيتي كه به زعم هر يك از آنان ”گزينش“ يا ”تحميل“ شده است. حال چاره‎اي جز پذيرش اين گزينش يا تحميل وجو د ندارد.

وقوع يك آينده و قرار داشتن در آن چاره‎اي جز سازگاري با آن ندارد، اما تمامي كوشش آينده‎پژوهان معطوف بر آن است كه اين آينده را پيش از وقوع پيش‎بيني كنند، و گر نه ما پيوسته در هر لحظه بعد نسبت به لحظه‎ي پيش از آن قرار داريم. پذيرش آينده را بايد از باور داشتن آن متمايز دانست. نمي‌توان گفت كه يك باور در خصوص آينده همواره بر پايه‌هاي واقعي و مستند شكل گرفته است، حال آن كه پذيرش آينده يعني سازگاري با آن. كسي كه با آينده سازگاري پيدا مي كند قابل مقايسه با فردي كه خود را به يك آينده‎ي مبهم دلخوش كرده است، نيست. آينده‌پذير هر لحظه از آينده را قدر مي‌داند و با دانش اقدام، فعاليت‌هاي لازم براي حضور سودمند در آينده را انجام مي‌دهد، اما آينده‌باوري تا حدودي نوعي نگرش منفعلانه را در فرد پديد مي‎آورد و در بهترين حالت او را به آينده اميدوار مي‎سازد، اميدي كه تحقق آن هنوز معلوم نشده است.

از اين رو پذيرش آينده، بر باور داشتن آن يا گزينش آن تقدم دارد. پذيرش آينده يا به اصطلاح "آينده‎پذيري" (Futurability) به معناي وجود استعداد، شناخت و درك لازم در ميان شهروندان يك جامعه براي "پذيرش آينده" و به بيان بهتر استقبال از آينده است. منظور از استقبال از آينده، مشايعت گذشته و خداحافظي با آن است. زمان با سرعت بسياري رو به آينده در حال حركت است و گرفتار شدن در چنگال گذشته تنها سبب غفلت از آينده و آنچه كه در پيش است، مي‎شود. بهره گيري از فنوني نظير "ارزيابي فناوري" (Technology Assessment) با هدف ايجاد موقعيت‎هاي بهتر براي زندگي، سلامتي و بقاي انسان در محيط ناآرام و متلاطم كنوني جهان با در نظر داشتن ايده آينده پذيري صورت مي گيرد. آينده‎پژوهان نقش قابل توجهي را براي ”فناوري“ به منظور ساختن جهان آينده قايل هستند و با ترسيم آينده ارجح براي جوامع انساني، در پي استقرار الگوهاي مناسبتري از حيات فردي و اجتماعي هستند. ايجاد بسترهاي مناسب و فراهم ساهتن عوامل موثر است كه اين آينده‎ي ارجح را به واقعيتي عيني و ملموس تبديل مي‎نمايد، و الا هيچ آينده‎پژوهي بدون ايجاد شرايط لازم نمي‎تواند ايده‎ها و انديشه‎هاي خود را پيرامون آينده محقق سازد.

نوآوري، تفكر خلاق، ايده‎پردازي و ديگر توانمندي‎هاي ذهني همگي در خدمت فرايندي قرار مي‎گيرند كه هدف آن ايجاد شرايط بهتر براي فعاليت و زندگي نسل‎هاي كنوني و بعدي انسان بر روي كره خاكي زمين (و شايد كرات ديگر) در آينده است. با اين وجود، به دليل آن كه آينده سرشار از رويدادها و احتمالاتي است كه شناسايي و پيش‎بيني تمامي آن‎ها به صورت كاملاً دقيق وجود ندارد، برخي افراد كه ديدگاه‎هاي مشكل پسند يا كمال گرا (Perfectionist) دارند، با ديده‎ي شك و ترديد به اين تلاش مي‎نگرند.

نكته‎اي كه هنوز براي بسياري روشن نشده اين است كه وقتي از مقوله آينده‎نگري و پيش‎بيني آينده سخن به ميان مي‎آيد، باور عمومي به اين پندار گرايش مي‎يابد كه آينده‌پژوهان نيز مانند طالع بينان يا فالگيران مي توانند به پيش‌بيني آينده و امور آن بپردازند، حال آنكه واقعيت كاملاً متفاوت از اين است. هيچ آينده‌پژوهي تا كنون ادعا نكرده است كه مي‌تواند آينده را به درستي و بي هيچ كم و كاست يا اختلافي پيش بيني كند، بلكه آينده‌پژوهان آينده‎هاي ممكن در ارتباط با يك رويداد يا پديده را در قالب سناريوها، چشم اندازها و تصاوير بزرگي از آينده ترسيم مي‌كنند كه رسيدن به هر يك از آن‌ها را منوط به طي شدن فرايندي خاص و ايجاد شرايطي ويژه مي‌دانند.

از اين رو آينده پژوهي كوششي براي رسيدن به آينده است (كه مانند هر كوشش ديگري امكان و احتمال بروز خطا و اشتباه در آن وجود دارد)، نه گمانه زني دقيق و خطاناپذير آينده. براي آن كه بتوانيم ظرفيت‌هاي "آينده‌پذيري" را در يك جامعه افزايش دهيم بايد ظرفيت هاي پذيرش انواع رويدادهاي محتمل را در ميان آحاد آن جامعه بالا ببريم. اين كار جز با پرورش ذهن‌هاي آينده‎گرا و انديشه‎هاي آينده‌نگر امكانپذير نيست. از آنجايي كه آينده‌هاي بديل در قالب تصويرهاي فردي از آينده تجسم مي يابند، نخستين گام در اين مسير تقويت استعدادهاي آينده‌انديشي ولو از نوع علمي – تخيلي است. دانه‎هاي آينده براي جوانه زدن در مزرعه آينده‌انديشي نياز به نور و آفتاب "آينده‌پذيري" دارند، پس بياييد با تاباندن نور "آينده‎پذيري" سر برآوردن آن‌ها را به تماشا بنشينيم.




مطلب‌های دیگر از همین نویسنده در سایت آینده‌نگری:


منبع:


بنیاد آینده‌نگری ایران



جمعه ۱۰ فروردين ۱۴۰۳ - ۲۹ مارس ۲۰۲۴

سید علیرضا حجازی

+ فهم انسان معاصر از آينده - ۳بخش  سید علیرضا حجازی

+ فهم انسان معاصر از آينده  سید علیرضا حجازی

+ آينده را با چه ابزارهايي مي‌توان ساخت  سید علیرضا حجازی

+ چگونه يك آينده‌پژوه راهبردي باشيم؟  سید علیرضا حجازی

+ پروتكل بين‌المللي آينده پژوهي  سید علیرضا حجازی

+ آينده پژوهان كي مي‌خواهند آينده را بپژوهند؟  سید علیرضا حجازی

+ آينده‌پژوهي فرهنگي در 11 گام  سید علیرضا حجازی

+ افول ستاره‌ي ديترمينيسم در كهكشان آينده‌انديشي  سید علیرضا حجازی

+ آگاهی‌پژوهی: پیش‌نیاز آینده‌پژوهی   سید علیرضا حجازی

+ استعدادهاي كشف نشده در قلمروي آينده‌انديشي  سید علیرضا حجازی

+ جوليان جينز: پيام‌آور عصر آگاهي  سید علیرضا حجازی

+ آگاهي‌پژوهي: پيش‌نياز آينده‌پژوهي - گفتار چهارم – آگاهي چه چيزي نيست؟  سید علیرضا حجازی

+ گريز جوليان جينز از خطاي ديرينه در فهم آگاهي – گفتار سوم   سید علیرضا حجازی

+ آگاهي‌پژوهي: پيش‌نياز آينده‌پژوهي - گفتار دوم  سید علیرضا حجازی

+ آیا اندیشه‌های ما به موزه سپرده خواهند شد؟  سید علیرضا حجازی

+ بیداری جمعی: دغدغه‌ی مشترك جهان آینده  سید علیرضا حجازی

+ فهم انسان معاصر از آينده (بخش سوم و پاياني)  سید علیرضا حجازی

+ آينده بي‌نهايت: كلان روندهايي كه جهان را در 5، 10 و 20 سال آينده بازآفريني مي‌كنند  سید علیرضا حجازی

+ چگونه براي آينده‌ي خود برنامه‌ريزي كنيم؟  سید علیرضا حجازی

+ فهم انسان معاصر از آينده (بخش نخست)  سید علیرضا حجازی

+ فهم انسان معاصر از آينده (بخش دوم)  سید علیرضا حجازی

+ گفت و گوي دروني آينده‌انديشان   سید علیرضا حجازی

+ چه ويژگي‌هايي يك آينده‌پژوه را ممتاز مي‌سازد؟  سید علیرضا حجازی

+ پيروزي مثبت انديشي بر تجربه گذشته‌نگر  سید علیرضا حجازی

+ آيا براي   سید علیرضا حجازی

+ بزرگترين چالش آينده‌انديشي  سید علیرضا حجازی

+ افق 1404: عصر رويارويي قدرت‌هاي جهاني  سید علیرضا حجازی

+ چگونه يك آينده‌پژوه راهبردي باشيم؟  سید علیرضا حجازی

+ همگرايي نيروهاي جهاني آينده‌ساز  سید علیرضا حجازی

+ آينده اينترنت  سید علیرضا حجازی

+ بومي‌سازي آينده‌پژوهي  سید علیرضا حجازی

+ آينده‌پژوهي و نسل‌هاي آينده  سید علیرضا حجازی

+ گام‌هاي هفت‌گانه در پياده‌سازي روش سناريو   سید علیرضا حجازی

+ رسد خانه "آينده": تدبيري براي سونامي‌ تغيير  سید علیرضا حجازی

+ تخيل علمي در مقام اسطوره شناسي آينده  سید علیرضا حجازی

+ جهان آينده از روزمرگي رنج نخواهد برد  سید علیرضا حجازی

+ آناتومي ذهن آينده‌انديش  سید علیرضا حجازی

+ آینده ایده پردازی  سید علیرضا حجازی

+ نگاهي به آينده‌پژوهي دانشگاهي  سید علیرضا حجازی

+ گيل گمش: اسطوره اي كه الهام بخش آینده شد  سید علیرضا حجازی

+ رویداد بزرگ آینده  سید علیرضا حجازی

+ آینده شگفت انگیز فناوری های ترکیبی  سید علیرضا حجازی

+ ثبت هویت دیجیتال بر دیوارهای تمدن سایبر  سید علیرضا حجازی

+ انسان و مشکل ورود به آینده  سید علیرضا حجازی

+ بهار و نوزایی فکری علاقمندان دانش و فناوری  سید علیرضا حجازی

+ سیسیفوس های دنیای مدرن  سید علیرضا حجازی

+ ایتوپیا: آرمان شهر الکترونیکی  سید علیرضا حجازی

+ آيا "آینده" می تواند "مطمئن" باشد؟!  سید علیرضا حجازی

+ 10 فناوري شگفت‏انگيز در آستانه‏ پيدايش  سید علیرضا حجازی

+ 10 پيش‏بيني مهم براي سال 2008 ميلادي و فراتر از آن  سید علیرضا حجازی

+ هشت سوخت اصلی جهان آينده  سید علیرضا حجازی

+ آینده آموزش عالی  سید علیرضا حجازی

+ ویژگی های هفتگانه پیشگامان آینده  سید علیرضا حجازی

+ آناتومي ذهن آینده انديش  سید علیرضا حجازی

+ رادارهاي آينده ياب  سید علیرضا حجازی

+ استخوان‏هاي دست و تبادل داده‏ها به هنگام دست دادن  سید علیرضا حجازی

+ آينده‎پذيري: چالش اساسي آينده‎پژوهي در جهان در حال توسعه  سید علیرضا حجازی

+ آينده‎انديشي: توصيه‎اي دوستانه يا ضرورتي انكار ناپذير؟  سید علیرضا حجازی

+ دانشمندان در يك قدمي فناوري نامريي‏سازي   سید علیرضا حجازی

+ مردان آينده به چه مي انديشند؟  سید علیرضا حجازی

+ ما سناريوها را مي‌سازيم، سناريوها ما را باز مي‌سازند  سید علیرضا حجازی

+ مديريت آينده نگر در ICT  سید علیرضا حجازی



info.ayandeh@gmail.com
©ayandeh.com 1995