|
ده فرمان آينده‌پژوهي
اگر عضو یکی از شبکه‌های زیر هستید می‌توانید این مطلب را به شبکه‌ی خود ارسال کنید:
[07 Jul 2009]
[ سید علیرضا حجازی]
سنت صدور فرامين ده‌گانه در رشته‌ها و زمينه‌هاي گوناگون ملهم از ده فرمان حضرت موسي (ع) خطاب به قوم بني اسرائيل مرسوم و متعارف است. اين رويه در آينده‌پژوهي نيز رايج است و هر يك از آينده‌پژوهان و آينده‌انديشان مهمترين اولويت‌ها و دغدغه‌هاي ذهني خود را در قالب فرامين ده‌گانه بيان مي‌كنند. هدف از تنظيم اين گونه فرامين يا به بيان بهتر توصيه‌هاي علمي يا اخلاقي تعيين تكليف براي علاقمندان به آينده‌پژوهي نيست، بلكه مقصود نشان دادن سر نخ‌ها و نشانه‌هاي راهنمايي است كه مي‌تواند آنها را در انديشه‌ي بهتر پيرامون آينده ياري نمايد. بر اين اساس و با اين فرض، فرامين ده‌گانه‌ي زير را به عموم علاقمندان اين رشته‌ي دانشگاهي نه امر و نه حتا توصيه، بلكه "پيشنهاد" مي‌كنم و اميدوارم توجه به آنها همه‌ي علاقمندان به آينده‌انديشي را در انديشه‌ورزي بهتر ياري نمايد.
1. هرگز پيش‌بيني‌هاي خود را قطعي ندانيد.
عدم قطعيت جزو اصول انكارناپذير آينده‌انديشي است و همواره احتمال تغيير آينده‌ها و احتمالاتي كه در نظر گرفته‌ايد، وجود دارد. جزم انديشي با آينده‌انديشي در تعارض و تضاد است و افراد متعصب و سختگير نسبت به پنداشت‌ها و پيش‌فرض‌هاي ذهني خود نمي‌توانند آينده‌انديشان موفقي باشند. انعطافپذيري ذهني شرط نخست براي پذيرش آينده‌هاي بديل است، آينده‌هايي كه گاهي بر خلاف ميل خود چاره‌اي جز پذيرش آنها نداريم.
2. پيش از آينده‌آفريني به ايجاد تغيير نياز داريد.
آينده لزوماً ادامه‌ي وضعيت كنوني نيست و تفاوت آن با آن‌چه كه هم اينك جريان دارد، امري كاملاً طبيعي است. براي ايجاد آينده‌هاي مرجح ابتدا بايد تغييرات مطلوب را ايجاد كنيد. بدون ايجاد تغيير سخن گفتن از آينده يا آينده‌هاي بهتر و مرجح، سخني بيهوده و گزاف است.
3. مسايل آينده به شيوه‌اي متفاوت از چگونگي شكل‌گيري آنها قابل حل هستند.
هر گاه خواستيد براي مسايل آينده به چاره‌انديشي بنشينيد، راه حل آنها را در چارچوب خود مسايل نجوييد. اسارت در چارچوب ذهني مسايل نخستين و مهمترين مانع در راه يافتن پاسخ مناسب براي آنهاست. مسايل آينده را نمي‌توان با ذهنيت‌هاي كنوني و در بند پيش‌فرض‌هاي پذيرفته شده‌ي شكل‌گيري آنها حل كرد. براي آينده‌انديشي نيازمند "آينده‌نگري" هستيم نه "اكنون نگري".
4. پيش از هرگونه پيش بيني از درست بودن داده‌ها و اطلاعات خود مطمئن شويد.
اطلاعات و داده‌هاي نادرست، پيش‌بيني‌هاي نادرستي را به همراه دارند. هر گزاره‌اي كه براي آينده در نظر مي‌گيريد بايد بنياني در داده‌ها و اطلاعاتي داشته باشد كه روايي و پايي آنها براي خود شما به اثبات رسيده باشد. پيش‌بيني‌هاي خود را بر اساس ديدگاه‌هاي ديگران قرار نديد. هر داده‌يا اطلاعات موثقي را خودتان بررسي و ارزيابي كنيد.
5. تنها شما نيستيد كه به آينده مي‌انديشيد.
غرور ناشي از درست از آب درآمدن برخي پيش‌بيني‌ها ممكن است آينده‌پژوهان آماتور و كم‌تجربه را به خودبزرگ‌بيني دچار نمايد. اين آسيبي است كه حتا آينده‌پژوهان بزرگ و خوش‌نام را نيز تهديد مي‌كند. هرگز با تحقق پيش‌بيني‌هاي خود مغرور نشويد، بلكه آنها را كالبدشكافي نموده و عناصر و عواملي را كه در تحقق يافتن پيش‌بيني شما موثر بوده‌اند، بازشناسي كنيد و آنها را در تجربه‌هاي بعدي به كار ببريد. از همه مهمتر اين كه ميزان هماهنگي و تفاوت رويداد تحقق يافته با پيش‌بيني‌هاي خود را مقايسه و ارزيابي كنيد. به ياد داشته باشيد كه آينده‌پژوهان ديگري نيز وجود دارند كه ممكن است همان رويدادهاي مورد نظر شما را با جزئيات و درصد صحت بيشتري پيش‌بيني كرده باشند، بنابراين مغرور نشويد.
6. پيش‌بيني متفاوت از پيش‌گويي است.
به عنوان يك آينده‌پژوه هرگز خود را در مقام يك پيشگو تصور نكنيد. شأن و جايگاه علمي شما با يك پيشگو يا غيبگو قابل مقايسه نيست. هيچ كس شما را به خاطر نادرست از آب درآمدن پيش‌بيني‌هايتان سرزنش نمي‌كند. شما با بهره‌گيري از فنون و روش‌هاي آينده‌پژوهي تلاش مي‌كنيد شناخت و آگاهي بهتري را از شرايط آينده براي خود و ديگران حاصل كنيد، نه آن كه آينده را بي كم و كاست آن گونه كه به وقوع خواهد پيوست، دقيقاً پيش‌گويي كنيد. شما يك آينده‌پژوه هستيد، نه يك پيشگو. پيش‌گويي را به همان پيش‌گويان بسپاريد.
7. هرگز در صدد تفهيم مفاهيم آينده‌گرايي به افراد گذشته‌گرا بر نياييد.
در هر جامعه‌اي افراد بسياري وجود دارند كه فضاي ذهني آنها با آميزه‌اي از پندارهاي درست و نادرست يا واقعي و خيالي گذشته شكل گرفته بدون آن‌كه به خود اجازه داده باشند در مورد آنها تحقيق كنند و جالب‌تر اين كه بدون اين پندارها و تصورها نمي‌توانند زندگي كنند. هنگامي كه اين پندارها در قالب آرمان‌ها و ارزش‌ها براي چنين افرادي خودنمايي كنند، در هم شكستن قالب ذهني آنها و بيدار ساختن آنها از خواب‌ها و روياهاي گذشته كار بسيار دشواري خواهد بود. انرژي رواني و كلامي خود را براي متقاعد ساختن اين گونه افراد جهت توجه به آينده به جاي يادآوري گذشته تلف نكنيد و آنها را به حال خود رها كنيد. به ياد داشته باشيد تار عنكبوت گذشته چسبناك‌تر از جذابيت آينده است.
8. اگر انديشه‌هاي ديگر آينده‌پژوهان را نمي‌پذيريد، دست كم آنها را محترم بدانيد.
ديدگاه هر شخصي پيرامون آينده هر چند كه در نظر شما خنده‌دار يا حتا ابلهانه جلوه كند، بايد محترم شمرده شود. به عنوان يك آينده‌پژوه شما تنها قطره‌اي از درياي آينده‌پژوهان و آينده‌انديشان هستيد. هرگز خود را از ديگر آينده‌پژوهان برتر يا بالاتر نپنداريد و به آرا و نظرهاي آنها با ديده‌ي احترام نگاه كنيد. اگر مي‌خواهيد ديدگاه‌هاي شما از سوي همكاران آينده‌پژوه شما مورد توجه و احترام واقع شود، شما نيز همين توجه و احترام را براي ديدگاه‌هاي آنان قايل شويد. احترام متقابل از اصول اوليه‌ي هر فعاليت دانش‌بنيان از جمله آينده‌پژوهي است. با بي احترامي به ديدگاه‌هاي ديگران تنها منزوي و متروك شدن را براي خود فراهم خواهيد كرد.
9. در كانون‌هاي آينده‌پژوهي تنها براي هم‌انديشي عضو شويد و نه چيزي فراتر از آن.
عضويت در كانون‌هاي تفكر آيندهگرا را با ديد ارايه‌ي كمك فكري به هم‌انديشان خود در نظر بگيريد، نه بهانه‌اي براي تفاخر به ديگران. اين كه در چند يا چه كانون‌هاي تفكري عضويت داريد، يا شهرت و آوازه‌اي كه از اين راه به دست آورده‌ايد تا چه اندازه است، مهم نيست. مهم اين است كه هم‌انديشان شما و خود شما تا چه اندازه به ساختن آينده‌اي بهتر براي همگان كمك فكري مي‌دهيد. هيچ كس به شما به خاطر عضويت در يك مجمع يا فدراسيون‌آينده‌پژوهي مدال شجاعت يا افتخار نمي‌دهد. ببينيد چه خدمتي را مي‌توانيد به همنوعان خود و جامعه‌ي بشري ارايه كنيد. از عضويت در كانون‌هاي تفكري كه گرايش‌هاي سياسي تند و افراطي دارند، پرهيز كنيد. اين گونه عضويت‌ها موجب سياست‌زدگي شما مي‌شود و به تدريج به جاي آن‌كه آينده‌پژوهي كنيد، سياست‌پژوهي خواهيد كرد. شما يك آينده‌پژوه هستيد، نه يك سياستمدار يا سياست پيشه. انديشه‌هاي سياسي خود را براي خودتان محفوظ نگه داريد و به جاي سياست، به آينده بپردازيد. سياست يك دانش مستقل است و آن را به كساني محول كنيد كه اين دانش را آموخته‌اند.
10. آينده‌پژوهي را راهي براي آينده‌آموزي قرار دهيد.
يك آينده‌پژوه آگاه و هوشمند پيوسته در حال يادگيري است. هر اندازه هم كه در بهره‌گيري از فنون و روش‌هاي آينده‌پژوهي ماهر و كارآمد شديد، باز هم خود را از يادگيري فنون و روش‌هاي تازه و نوين بي‌نياز ندانيد. تنها به اجراي فنون و روش‌هاي هميشگي در مطالعه‌ي آينده بسنده نكنيد و ضمن پرهيز از اسير شدن در دام ابداع روش‌هاي من درآوردي و سليقه‌اي كه روايي و پايايي آنها حتا براي خود شما نيز به اثبات نرسيده، در صدد يافتن شيوه‌هاي نويني براي انديشه‌ي بهتر و موثرتر در خصوص آينده و امور مربوط به آن باشيد. فراموش نكنيد كه هميشه مي‌توانيد نگاه ديگري به آينده متفاوت از نگاه‌هاي پيشين داشته باشيد. انديشه درباره‌ي آينده را عادت روزانه‌ي خود قرار دهيد و افكار منسجم يا جسته و گريخته‌ي خود را يادداشت كرده و به تدريج به شيوه‌اي منطقي ساماندهي كنيد. از انديشه‌هاي سريع و نتيجه‌گيري‌هاي شتاب‌زده خودداري كنيد. به ياد داشته باشيد كه "زمان" بهترين آموزگار شماست.
مطلب‌های دیگر از همین نویسنده در سایت آینده‌نگری:
|
بنیاد آینده‌نگری ایران |
|
پنجشنبه ۳۰ فروردين ۱۴۰۳ - ۱۸ آوریل ۲۰۲۴
سید علیرضا حجازی
|
|
Facebook
Twitter
Google
Yahoo
Delicious
بالاترین
دنباله
نسخه‌ی چاپی
ارسال اين مطلب به دوستان