چکيده:
مبارزه با اشکال مختلف خشونت طلبي, توسل به زور و آسيب رساني به ديگران از جمله دغدغه هاي اساسي جوامع در عصر کنوني است. شناخت و تحليل علمي و مستدل فرهنگ خشونت و کشف راه هاي تخفيف آن شايد در حاکم ساختن فرهنگ آرامش و صلح در آينده مفيد و راهگشا باشد. در اين مقاله موضوع حساسيت به خشونت و شدت آن معرفي شده و ابزارهاي کاهش يا افزايش آن مانند مهارتهاي زندگي و باورهاي ماوراءالطبيعي بررسي مي شوند. در پايان و پس از نگاهي مختصر به رابطه خشونت و زنان چندين توصيه براي نفي فرهنگ خشونت ارايه مي شود.
حساسيت به خشونت و شدت آن:
توانايي تشخيص شدت خشونت و ميزان حساسيت انسان ها به آن وابسته به زمينه است. در واقع تجارب زندگي و شرايط زيستي انسان نقش مهمي در نوع نگاه به خشونت ايفاء مي کند. يک فرد تاريخي- باستاني را تصور کنيد که در يک قبيله زندگي کرده و از دوران کودکي تا بلوغ به طور مستمر شاهد جنگ, خونريزي, اجساد قطعه قطعه شده و ديگر مظاهرخشونت بوده است. نگاه چنين فردي به خشونت در مقايسه با يک فرد بالغ که در جوامع شهرنشين کنوني زندگي مي کند و شايد تا آخر عمر هيچگاه تجربه لمس و مشاهده عيني خشونت را نداشته باشد, قطعا متفاوت خواهد بود. بريدن سر, بيني و زبان, کور کردن چشم, دوختن دهان, کندن پوست, آتش زدن, قطع دست و پا, دار زدن و ديگر اشکال شديد خشونت آنگونه که امروزه در نظر ما هولناک جلوه مي کنند در زمان هاي گذشته و در نظر اجداد ما وحشتناک و حساسيت برانگيز نبوده اند. زندگي در زمينه هاي اجتماعي مملو از خشونت و عادي شدن آن منجر به کاهش سطح حساسيت مردم و در نتيجه افزايش شدت خشونت خواهد شد. از اين روست که هنگام آموزش افرادي که بنابر الزامات شغلي بايد حساسيت آنها به خشونت کاهش يابد از انواع مختلف روشهاي عادي سازي خشونت مانند بريدن سر حيوانات, مشاهده خونريزي هاي عمدي خود يا همکاران, مشاهده اجساد متلاشي شده و همچنين لمس مجازي و مستمر صحنه هاي خشن استفاده مي شود.
يکي از دلايل ظهور جنبش هاي مبارزه با اشکال مختلف خشونت افزايش حساسيت مردم و همچنين افزايش شدت آن در ذهن افرادي است که به خاطر سبک جديد حيات اجتماعي, خشونت و آسيب رساني به ديگران را پديده اي عادي نمي بينند. چنين مفهومي در رواج بيشتر خشونت کلامي نيز تاثير گذار است. رواج و عادي بودن بسياري از خشونت هاي کلامي در بين گروههاي مختلف اجتماعي گاهي اوقات به گونه اي است که سطح حساسيت به صفر رسيده و در نتيجه اعضاي چنين گروه هايي خشونت هاي کلامي را اصلا به رسميت نمي شناسد.
با توجه به موارد فوق بايد گفت که هرچه مظاهر خشونت در بافت جامعه کاهش يابد, از يک سو حساسيت مردم به خشونت طلبي افزايش يافته و از سوي ديگر رواج و عادي شدن مجدد اشکال مختلف آن دشوار مي شود. مخالفت مردم شهرهاي بزرگ ايران بويژه تهران با شلاق زدن, دارزدن و سنگسار کردن افراد در ملاء عام و همچنين مخالفت با تنبيه بدني دانش آموزان در سالهاي اخير, که حمايت هاي قاطعانه سازمان هاي بين المللي هوادار حقوق بشر را نيز به همراه داشت, گام هاي مثبتي است که بي شک حذف مظاهر مختلف خشونت از بافت جامعه و همچنين افزايش حساسيت مردم به خشونت طلبي را در پي خواهد داشت.
خشونت و مهارت هاي زندگي
بسياري از افراد اخلاق گرا مايلند که حتي الامکان براي هرگونه رفتار پرخاشجويانه, تهاجمي و خشونت آميز انگيزه اي مشخص بيابند و ريشه هاي آن را درعقده هاي رواني- ساديستي جستجو کنند, اما بايد اذعان کرد که برخي رفتار هاي خشونت آميزانسان ها صرفا به خاطر فقدان مهارت هاي زندگي از جمله مهارت حل مساله ظهور مي يابند. شتابزدگي و تمايل روانشناختي به حل سريع مساله موجب مي شود که توسل به خشونت به عنوان راه حلي که سريع به جواب مي رسد مطلوبيت پيدا کند.
امروزه نهاد هاي آموزشي با تاکيد بيش از حد بر انتقال اطلاعات انبوه و گاهي اوقات کاملا بي فايده به دانش آموزان و دانشجويان فرصت يادگيري مهارتهاي زندگي همچون حل مساله, چگونگي بيان خواسته ها و نيازها و ارضاي آنها, چگونگي مذاکره براي خود و طرف مقابل, ايجاد و حفظ ارتباطات انساني , پيش بيني پيامدهاي اقدامات فردي و گروهي, تصميم گيري و غيره را از آنها سلب مي کنند. در واقع بسياري از افراد اين مهارتهاي زندگي را به شکلي ناخودآگاه از والدين, خويشاوندان, دوستان, هم پايگان و همکاران تقليد مي کنند. فردي که مهارتهاي زندگي را به صورت صريح , مستقيم و مستدل يادگرفته است در مقايسه با کسي که شيوه زندگي اطرافيان خود را الگو قرار مي دهد تمايل کمتري به استفاده از خشونت به عنوان راه حل مسائل فراروي خود خواهد داشت. شايان ذکر است که بنابر نگرش هاي عمومي توسل به خشونت توسط افراد تحصيل کرده چه در محيط کار و چه در زندگي شخصي در مقايسه با افراد بي سواد دوراز انتظار است. غافل از اينکه شايد يک استاد دانشگاه يا پزشک که در حوزه علمي معيني تخصص دارد از لحاظ مهارتهاي زندگي و توانايي هاي حل مساله با ديگر اقشار جامعه تفاوت چنداني نداشته باشد.
علاوه بر اين, بايد خاطر نشان کرد که تقويت مفاهيم غير خشن از طريق ارتقاي حس زيبايي شناسي و نگاه هنرمندانه به جهان پيراموني نيز در کاهش خشونت مثمر ثمر واقع مي شود. هنردر اشکال مختلف آن و بويژه زيبايي شناسي باعث مي شود که حساسيت انسان به مظاهر خشن, زمخت و زشت افزايش يابد و اين به نوبه خود ذهنيت انسان درباره خشونت را دستخوش تحول مي کند.
خلاصه اينکه مي توان اميدوار بود که از طريق يادگيري صريح و آموزش مستمر مهارتهاي زندگي, نفوذ هر چه بيشتر خردگرايي و تاکيد بر شکيبايي و همچنين تقويت حس زيبايي شناسي, گستره و شدت خشونت طلبي در سطح جامعه کاهش يابد.
باور هاي ماوراء الطبيعي
اعتقاد به باورهاي ماوراء الطبيعي تا جايي که بر پايه جهان بيني جنگ هميشگي خير و شر استوار هستند در گسترش و همچنين توجيه خشونت تحت عنوايني همچون خشونت خوب, خشونت عليه شياطين و خشونت عليه افراد شرور نقش مهمي ايفاء مي کند. شرارت يا خشونت ايده آليستي در واقع منعکس کننده باوري اخلاقي است که بر پايه آن يک فرد خود را سمبل خوبي و خير و طرف مقابل خود را سمبل بدي و شر مي داند.
شواهد تاريخي حاکي از آن است که خشونت هاي بزرگ مقياس نسبت به جمعيت زمين و همچنين جنگ هاي طولاني به صورت مستقيم يا غير مستقيم از اعتقاد به باورهاي ماوراء الطبيعي و تقسيم بندي گروه هاي انساني بر پايه چنين باور هايي ناشي شده اند. امروزه اگرچه جنگ هاي بين اديان نادر شده است هنوز خشونت هاي فرقه اي موجب جراحت و تلفات جاني فراوان مي شوند. بارزترين نمونه توجيه خشونت بر اساس باورهاي ديني را مي توان در کابينه رييس جمهورکنوني آمريکا و نو محافظه کاران جنگ طلب ديد که به شدت تحت تاثير بنياد گرايي مسيحي و باورهاي مبتني بر خير و شر هستند.
در سطوح فردي باورهاي ديني و اعتقاد به حسابرسي از اعمال انسان و مجازات نهايي افراد گناهکار شايد براي کنترل رفتارهاي خشونت آميز مفيد باشد. همچنين تقويت آگاهانه معنويت در زندگي روزمره از قساوت قلب و عادي شدن خشونت و کاهش حساسيت به آن جلوگيري مي کند. اما در سطح گروه هاي اجتماعي که ترديد هاي فردي اعمال خشونت را به تاخير مي اندازند رجوع به چنين باورهايي علاوه بر از بين بردن ترديدهاي فردي شايد شدت خشونت را نيز افزايش دهد. بنابراين هنگام ارزيابي تاثير باورهاي ديني بر کاهش يا افزايش خشونت بايد سهم چنين باورهايي را بر حسب مولفه هاي مثبت تلطيف روح و تقويت ابعاد معنوي زندگي انسان و همچنين مولفه منفي ترديد زدايي اجتماعي بررسي کرد. علاوه بر اين بايد دقت کرد که معمولا تمايل افراد به دين داري در سنين بالا و توام با کاهش توانايي هاي جسمي افزايش مي يابد. در حاليکه بسياري از حرکت هاي خشونت طلبانه را گروه هاي جوان انجام مي دهند. بنابراين هنگام ارزيابي کلي سهم مولفه هاي مثبت دين مداري در کاهش خشونت بايد به چنين واقعيتي توجه ويژه داشت.
در بين جامعه مذهبي ايران دو طيف مخالف وجود دارند که يکي با تاکيد برمفاهيمي چون تسامح و تساهل ديني توسل به خشونت را حتي الامکان رد و ديگري با تاکيد بر مفاهيمي چون غيرت ديني حتي الامکان آن را تاييد مي کند. استدلال هر دو گروه بر پايه استناد به آيات قرآن و سيره پيامبر و امامان معصوم مذهب شيعه استوار است. البته زندگي پيامبر اسلام و امامان شيعه نشانگر آن است که آنها بيشتر قرباني خشونت بوده اند تا مسبب آن . از سوي ديگر همه سوره هاي قرآن به استثناي سوره توبه با عبارت " به نام خداوند بخشاينده و مهربان" آغاز شده اند. نبود چنين عبارتي در سوره توبه از اين جهت جالب توجه است که خداوند در آن به مومنان فرمان مي دهد " مشرکان پيمان شکن را هرجا که يافتيد بکشيد." جالب تر اينکه در پايان همين آيه از مومنان خواسته مي شود که " اگر توبه کردند و نماز خواندند و زکات دادند از سر راهشان کنار رويد که خدا بسيار آمرزنده و مهربان است." با اين وجود, محروم شدن گروه اول از رسانه هاي تبليغ کننده عطوفت, مهرباني و تسامح و تساهل ديني که بيشتر دلايل سياسي- جناحي دارد موجب خواهد شد که تصويري خشونت طلب از جامعه مذهبي ايران به جامعه غير مذهبي داخل و خارج ايران و همچنين ناظران بين المللي ارائه شود.
زنان و خشونت
در يک نگرش فمينيستي, زنان هميشه قرباني خشونت هستند. گستره و شدت خشونت عليه زنان به اشکال مختلف مانند خشونت کلامي, خشونت خياباني, خشونت خانگي و بويژه خشونت جنسي واقعيتي انکارناپذير است. برخي با تاکيد بر روانشناسي زنان خشونت توسط آنها را دور از انتظار مي دانند. در حاليکه شواهدي همچون کودک آزاري بيانگر آن است که شدت و گستره نسبتا کم خشونت توسط زنان بيشتر ناشي از محدوديت هاي جسمي و فيزيولوژيک است تا حضور غريزه اي کاملا غير خشن در وجود آنها. همچنين نبايد فراموش کرد که زنان به صورت مستقيم يا غير مستقيم مسبب بخش قابل توجهي از خشونت ها در گروه هاي مردان هستند. زنان گاهي اوقات به خاطر محدوديت هاي فيزيکي خشونت خود را با استفاده ابزاري از يک مرد اعمال مي کنند. همچنين خشونت هاي شديدي در گروه هاي مردان به خاطر مفهوم تملک و تصاحب جنسي ايجاد مي شوند که زنان در آن نقشي غير مستقيم دارند.
خشونت خانگي جزو دغدغه هاي اساسي زنان به شمار مي رود. در واقع بر خلاف باور عمومي, ريسک خشونت عليه زنان در خيابان کمتر از خانه است. منظور از ريسک حاصل ضرب احتمال بروز خشونت در پيامدها و عواقب آن است. به عنوان مثال در کشور آمريکا, که نظام آمارگيري علمي و دقيقي دارد, واقعيت ها نشانگر آن است که در سال ۱۹۹۰ يک ميليون و هشتصد هزار زن در خانه مورد ضرب و شتم قرار گرفتند و۶۶۰ هزار زن در خيابان آزار و اذيت شده يا به آنها تجاوز جنسي شد.
کاهش خشونت خانگي در اکثر موارد مستلزم ارتقاي مهارت هاي زندگي در نهاد خانواده است. بحث ارتقاي مهارتهاي زندگي در نهاد خانواده پيچيده تر از آن است که بتوان همه ابعاد آن را در اينجا بررسي کرد, اما توجه به چند نکته برجسته شايد مفيد باشد. نگرشها و باورهاي مردان به جنس زن به عنوان يک کالا که مالک آن شده اند در اعمال خشونت عليه زنان بي تاثير نيست. تصحيح چنين نگرشي و رعايت حقوق انساني زنان تا حدود زيادي خشونت عليه آنها را کاهش مي دهد. نکته دوم به سواد جنسي مربوط مي شود. امروزه ظهور واژه هايي همچون سواد فنآوري, سواد رايانه, سواد پزشکي و سواد فرهنگي و غيره بيانگر پيچيده ترشدن و تغييرات سريع حجم دانش بشري است. بايد اذعان کرد که سواد جنسي بويژه در کشورهايي که سکس جزو تابوها ست در سطح بسيار پاييني قرار دارد. جدي نگرفتن آموزش صريح سواد جنسي موجب مي شود که ريشه بسياري از خشونت هاي جنسي و خانگي را در نظام هاي اخلاقي و همچنين عقده هاي ساديستي- رواني جستجو کنيم. با توجه به پيامدهاي فرعي فنآوري ارتباطات و اطلاعات مانند افزايش دسترس پذيري پورنوگرافي و مطالب اروتيک و همچنين ظهور اشکال جديد خشونت ناشناس عليه زنان از طريق فضاهاي مجازي, اهميت آموزش سواد جنسي دو چندان مي شود.
صرف نظر از اينکه دليل وجود طبيعت خشن در مردان و طبيعت لطيف در زنان چيست, توجه ويژه به روند هاي آينده کسب و کار و حضور فعال تر زنان در فعاليت هاي اجتماعي حائز اهميت است. واقعيت اين است که در اکثر موارد اولين کساني که با اعمال خشونت به منظور حل مسائل گروهي و اجتماعي مخالفت مي کنند معمولا زنان هستند. بنابر اين اگر زنان در حيات اجتماعي به جاي يک نيروي کار ارزان و اتکاپذير نقش هاي مهمتري همچون تصميم گيري را بر عهده بگيرند مي توانند با موازنه خشونت و حرکت به سمت فرهنگ آرامش, شدت و گستره خشونت در نهادهاي مرد سالار را کاهش دهند.
چند توصيه براي نفي فرهنگ خشونت
با توجه به موارد فوق توصيه هاي زير براي نفي فرهنگ خشونت و تثبيت فرهنگ آرامش پيشنهاد مي شود:
۱- تلاش هر چه بيشتر براي حذف مظاهر خشونت از حيات اجتماعي و در نتيجه افزايش حساسيت مردم به حرکت هاي خشونت طلبانه
۲- آموزش مهارتهاي زندگي مانند حل مساله, مذاکره, بيان خواسته ها و نيازها, پيش بيني, ارتباطات انساني, تصميم گيري و غيره
۳- ارتقاي حس زيبايي شناسي و نگاه هنرمندانه به جهان پيراموني از طريق انتشار و رواج مصنوعات فرهنگي
۴- رواج فرهنگ واقع نگري انتقادي و کاهش تاثير باورهاي ماوراء الطبيعي مبتني بر جنگ خير و شر در زندگي روزمره
۵- تاکيد بر اهميت ابعاد معنوي زندگي انسان و کمک به ديگران براي افزايش تجربه هاي معنوي خود
۶- تصحيح نگرش هاي سنتي مبتني بر کالا بودن زن و مالکيت برآن
۷- آموزش صريح و به هنگام سواد جنسي
۸- حضور فعالانه زنان در نقش تصميم گيرنده در نهاد هاي مردسالار
Facebook
Twitter
Google
Yahoo
Delicious
بالاترین
دنباله
نسخه‌ی چاپی
ارسال اين مطلب به دوستان