Iranian Futurist 
Iranian Futurist
Ayandeh-Negar
Welcome To Future

Tomorow is built today
در باره ما
تماس با ما
خبرهای علمی
احزاب مدرن
هنر و ادبیات
ستون آزاد
محیط زیست
حقوق بشر
اخبار روز
صفحه‌ی نخست
آرشیو
اندیشمندان آینده‌نگر
تاریخ از دیدگاه نو
انسان گلوبال
دموکراسی دیجیتال
دانش نو
اقتصاد فراصنعتی
آینده‌نگری و سیاست
تکنولوژی
از سایت‌های دیگر


آيا "آینده" می تواند "مطمئن" باشد؟!

اگر عضو یکی از شبکه‌های زیر هستید می‌توانید این مطلب را به شبکه‌ی خود ارسال کنید:
Facebook Twitter Google Yahoo Delicious بالاترین دنباله

[13 Feb 2008]   [ سید علیرضا حجازی]

تردید و فقدان اطمینان یکی از ويژگی های ذاتی آینده است. اگر قرار باشد آینده آن گونه که ما می خواهیم و می پنداریم از پیش مشخص و معین باشد، دیگر "آینده" نخواهد بود. در واقع همین تردید و عدم قطعیت است که سبب شگفتی و هیجان انگیز شدن آینده و امور مربوط به آن می شود. نمی توان "آینده اندیشی" را با "برنامه ریزی راهبردی" یکی دانست. شکی نیست که کوشش های آینده گرا بر اساس هنر شکل بخشیدن به آینده پایه ریزی شده اند، اما عدم قطعیت و نسبی بودن حالات گوناگون آینده است که سبب می شود از میان آینده های بدیل، "آینده مرجح" را برگزینیم و به آن شکل ببخشیم. گذشته از این، همواره این احتمال وجود دارد که متغیرهای جدیدی به گونه ای کاملاً سر زده از راه برسند و محاسبات پیشین ما را در خصوص آینده دستخوش تغییر و دگرگونی های چشمگیر نمایند. به همین دلیل آینده سنجی یک کوشش مستمر است.

حتا بلندپروازانه ترین سناریوهایی که ترسیم کرده ایم، می توانند با جابجایی ناخواسته یکی از عوامل محیطی در شرایط جدیدی قرار گیرند که امکان تحقق آنها دیگر وجود نداشته باشد. اندیشه و دیدگاه منطقی به ما آموخته است که نمی توانیم شکل حتمی و قطعی آینده را آن گونه که تصور می کنیم، شاهد باشیم؛ چرا که به طور کلی آینده برآیندی از عوامل زمانی، مکانی، انسانی و طبیعی است و شکل نهایی آن تا حدی در گستره اختیار و تسلط ماست که قادر به اثرگذاری در این عوامل باشیم. به همین دلیل نسبی بودن آن یک اصل است و اطمیان و قطعیت در آن بدون معنا خواهد بود. در حقیقت، "مطمئن بودن" و "قطعیت" آینده در تضاد با دانش و معرفت بنیادین آینده پژوهی است و از شکل واقع بینانه این دانش تا حد زیادی فاصله گرفته است و به صورت های ایده آل نزدیک شده است، صورت هایی که در تحقق خود با دشواری های بسیاری رو به رو خواهند بود.

شکی نیست که داشتن دغدغه هایی پیرامون آینده احساسی در خور تمجدید و شایسته تقدیر است، اما این احساس زمانی می تواند منشاء آثار و ثمراتی ارزشمند شود که با اصول و مبانی دانش آینده پژوهی همراهی داشته باشد و واقع بینی را سر لوحه خود قرار داده باشد. به بیانی دیگر، تنها دغدغه های واقعی هستند که در حوزه آینده و آینده اندیشی می توانند به بار بنشینند.

این روزها شاهد برگزاری رویدادهای علمی و ماراتن های گوناگونی در حوزه آینده اندیشی هستیم که هر یک از آنها می توانند با ترویج بخشی از دانش و ادبیات آینده گرا سهم قابل توجی در کمک به پایه ریزی بنیان های دانش نوپای آینده پژوهی در جامعه دانش بنیان ایران داشته باشند. ضروری و شایسته است که پیش از هرگونه تلاش در این حوزه مطالعه ای هرچند اندک در باب آینده و آینده پژوهی صورت گیرد تا عناوینی که برای این رویدادها برگزیده می شود از اعتبار و روایی علمی برخوردار باشد. هم اندیشی میان اندیشگاه های آینده گرا می تواند نهاد هایی را که علاقمند به برگزاری رویدادهای آینده گرا هستند، تا حد زیادی یاری نماید؛ البته اگر نهادهای یاد شده مایل به دریافت کمک های فکری و علمی از اندیشگاه های آینده گرا باشند. ممکن است گاهی در نام گذاری یک رویداد آینده گرا مثلاً یک همایش آن هم در سطح بین المللی از کلمات یا واژگانی استفاده شود که از سوی اصحاب علم و کارشناسان امر چندان مناسب نباشد.

به عنوان نمونه می توان به جای استفاده از کلماتی مانند "آینده مطمئن" از "آینده امیدبخش" یا "آینده بهتر" استفاده کرد تا ضمن ایجاد انگیزه در مخاطبان، نشان دهیم که اندیشه های ما زیربنای علمی مناسبی دارند. هیچ آینده پژوهی در صورت آگاهی از مبانی و اصول بنیادین دانش آینده پژوهی نمی تواند کلمه "مطمئن" را بپذیرد زیرا کوشش های وسیعی که در حوزه آینده پژوهی صورت می گیرد، همگی از درجه ای از نسبیت برخوردادر هستند و تحت هیچ شرایطی قطعیت یا حتمیت حاصل نمی گردد، مگر آن که در حوزه ای بسیار محدود و شخصی پيرامون یک امر تصمیم سازی کنیم که طبیعی است در آن صورت دیگر از حوره اندیشه ورزی پيرامون آینده خارج شده ایم.

گسترده ترین و پیشرفته ترین تکنیک های آینده پژوهی مانند روش تحلیل تاثیر متقاطع، در کاملترین شکل خود هنوز درصدی از تغییر شکل نهایی را به دلایلی مانند متغیر بودن عوامل محیطی یا خطای احتمالی محاسبات صورت گرفته در نظر می گیرند و تحت هیچ شرایطی نظری قطعی پیرامون آینده "مطلوب" که از آن با عنوان "آینده مرجح" یاد می شود، صادر نمی کنند. در این صورت چگونه می توانیم نسبت به یک آینده اطمینان داشته بایم و آن را مطمئن بدانیم؟! حتا خود آینده پژوهان و آینده نگرها نیز چنین ادعایی ندارند.

روند شتابان تغییرات جهانی به ویژه در حوزه های اجتماعی، سیاسی و اقتصادی روز به روز قلمرو گمانه زنی های آینده اندیشان را محدود تر از پیش ساخته است و کشف و شناسایی آینده به مراتب دشوارتر از پیش شده است. اگر زمانی 20 یا 30 درصد از پیش بینی های متبحرترین آینده پژوهان در زمینه های گوناگون تحقق می یافت، اینک این میزان در ایده آل ترین حالت به 10 تا 15 درصد کاهش یافته است. دقیقاً به همین دلیل است که آینده پژوهی به فعالیتی مداوم مبدل شده و دیگر به هیچ وجه نمی توان آن را به صورت مقطعی یا منقطع انجام داد.

به بیان روشنتر می توان گفت امروزه جوامع و سازمان هایی که در آنها آینده پژوهی به جایگاه قابل توجه و شان و مقام شایسته ای دست یافته است، کوشش های آینده پژوهی در قالب گروه هایی متمرکز شده است که پيوسته در حال رصد اوضاع و دیدبانی امور هستند و حتا یک لحظه هم نمی توانند نسبت به تغییر روند ها یا دریافت سیگنال های ضعیف محیطی بی تفاوت باشند. در چنین شرایطی با این همه دقت و توجه لحظه به لحظه نسبت به تغیرات آنی، آیا می توان نسبت با آینده مطمئن بود؟ اگر چنین گمانی داشته باشیم، بدون شک دچار ساده اندیشی شده ایم.

این ساده اندیشی می تواند در کوتاه و بلند مدت آثاری را در پی داشته باشد که جبران برخی از آنها به آسانی امکان پذیر نخواهد بود. بزرگی می گفت اگر هنر دیدبانی به درستی انجام نشود، ممکن است کارهایی که برای آینده انجام می دهیم، بیهوده و حتا مخرب هم باشد. به عنوان نمونه اگر بدانیم به زودی بارانی می بارد، اما آگاهی دقیقی از کمیت و کیفیت این باران نداشته باشیم، ممکن است دچار اقدامات اشتباهی شویم. اگر ندایم که این باران سیلی رابه دنبال خواهد داشت، در شرایطی که خود را برای یک هوای دلپذیر آماده کرده ایم، ناگهان با امواج بنیان برکن سیل رو به رو می شویم. حال آن که در صورت آگاهی صحیح از پیامدهای آن باران می توانستیم به درستی از خود در برابر آن محافظت می کنیم.

بدین ترتیب آگاهی از آینده و کسب دانش کافی پیرامون آن، آن را به فرایندی پيوسته مبدل می کند تا حدی که یک لحظه غفلت می توتند تمامی کوشش های پیشین ما را بی نتیجه سازد. درک این واقعیت در حوزه های اقتصادی برای اقتصاد دانان و دست اندرکاران امور مالی که نبض رویدادهای ارزی و پولی را در دست دارند، کاملاً قابل درک است و می توانند بفهمند که پیشبینی های مالی حتا با وجود برخورداری از بهترین بنیان های علمی تا حد شکننده و تغییر پذیر هستند.

نکته دیگری که در اینجا توجه به آن ضروری می رسد، تفکیک و تمایز واژگان رایج در دانش آینده پژوهی است. هنوز دز بسیاری از رویدادهای علمی که در سطح کشور برگزار می شود (مانند همایش ها و کنفرانس های آینده گرا) و به تازگی نیز شاهد برگزاری یکی از آنها بودیم، شناسایی درستی از مفاهیم همگرایی مانند Outlook و Vision وجود ندارد و در بسیاری از مقالات به ويژه مقالاتی که ترجمه می شوند، شاهد به کارگرفتن یک معادل برای چند واژه متفاوت هستیم. به طور حتم دانش ترجمه ای چنین پیامدهایی را به همراه دارد و گریزی از آن نیست. اما بهتر است پیش از هر ترجمه ای پیرامون مفاهیم همگرای موجود در آن که واقعاً مترادف نیز نیستند، قدری عمیق شویم.

بر این اساس، هنوز نیاز به گسترش مبانی دانش آینده پژوهی و ادبیات آینده گرا به خوبی احساس می شود و تا نهادینه شدن بنیان های علمی و فناورانه این دانش نوپا در جامعه راه درازی در پیش داریم.



نوشته شده در چهارشنبه بیست و چهارم بهمن 1386ساعت 14:0


مطلب‌های دیگر از همین نویسنده در سایت آینده‌نگری:


منبع:


بنیاد آینده‌نگری ایران



شنبه ۱ دی ۱۴۰۳ - ۲۱ دسامبر ۲۰۲۴

سید علیرضا حجازی

+ فهم انسان معاصر از آينده - ۳بخش  سید علیرضا حجازی

+ فهم انسان معاصر از آينده  سید علیرضا حجازی

+ آينده را با چه ابزارهايي مي‌توان ساخت  سید علیرضا حجازی

+ چگونه يك آينده‌پژوه راهبردي باشيم؟  سید علیرضا حجازی

+ پروتكل بين‌المللي آينده پژوهي  سید علیرضا حجازی

+ آينده پژوهان كي مي‌خواهند آينده را بپژوهند؟  سید علیرضا حجازی

+ آينده‌پژوهي فرهنگي در 11 گام  سید علیرضا حجازی

+ افول ستاره‌ي ديترمينيسم در كهكشان آينده‌انديشي  سید علیرضا حجازی

+ آگاهی‌پژوهی: پیش‌نیاز آینده‌پژوهی   سید علیرضا حجازی

+ استعدادهاي كشف نشده در قلمروي آينده‌انديشي  سید علیرضا حجازی

+ جوليان جينز: پيام‌آور عصر آگاهي  سید علیرضا حجازی

+ آگاهي‌پژوهي: پيش‌نياز آينده‌پژوهي - گفتار چهارم – آگاهي چه چيزي نيست؟  سید علیرضا حجازی

+ گريز جوليان جينز از خطاي ديرينه در فهم آگاهي – گفتار سوم   سید علیرضا حجازی

+ آگاهي‌پژوهي: پيش‌نياز آينده‌پژوهي - گفتار دوم  سید علیرضا حجازی

+ آیا اندیشه‌های ما به موزه سپرده خواهند شد؟  سید علیرضا حجازی

+ بیداری جمعی: دغدغه‌ی مشترك جهان آینده  سید علیرضا حجازی

+ فهم انسان معاصر از آينده (بخش سوم و پاياني)  سید علیرضا حجازی

+ آينده بي‌نهايت: كلان روندهايي كه جهان را در 5، 10 و 20 سال آينده بازآفريني مي‌كنند  سید علیرضا حجازی

+ چگونه براي آينده‌ي خود برنامه‌ريزي كنيم؟  سید علیرضا حجازی

+ فهم انسان معاصر از آينده (بخش نخست)  سید علیرضا حجازی

+ فهم انسان معاصر از آينده (بخش دوم)  سید علیرضا حجازی

+ گفت و گوي دروني آينده‌انديشان   سید علیرضا حجازی

+ چه ويژگي‌هايي يك آينده‌پژوه را ممتاز مي‌سازد؟  سید علیرضا حجازی

+ پيروزي مثبت انديشي بر تجربه گذشته‌نگر  سید علیرضا حجازی

+ آيا براي   سید علیرضا حجازی

+ بزرگترين چالش آينده‌انديشي  سید علیرضا حجازی

+ افق 1404: عصر رويارويي قدرت‌هاي جهاني  سید علیرضا حجازی

+ چگونه يك آينده‌پژوه راهبردي باشيم؟  سید علیرضا حجازی

+ همگرايي نيروهاي جهاني آينده‌ساز  سید علیرضا حجازی

+ آينده اينترنت  سید علیرضا حجازی

+ بومي‌سازي آينده‌پژوهي  سید علیرضا حجازی

+ آينده‌پژوهي و نسل‌هاي آينده  سید علیرضا حجازی

+ گام‌هاي هفت‌گانه در پياده‌سازي روش سناريو   سید علیرضا حجازی

+ رسد خانه "آينده": تدبيري براي سونامي‌ تغيير  سید علیرضا حجازی

+ تخيل علمي در مقام اسطوره شناسي آينده  سید علیرضا حجازی

+ جهان آينده از روزمرگي رنج نخواهد برد  سید علیرضا حجازی

+ آناتومي ذهن آينده‌انديش  سید علیرضا حجازی

+ آینده ایده پردازی  سید علیرضا حجازی

+ نگاهي به آينده‌پژوهي دانشگاهي  سید علیرضا حجازی

+ گيل گمش: اسطوره اي كه الهام بخش آینده شد  سید علیرضا حجازی

+ رویداد بزرگ آینده  سید علیرضا حجازی

+ آینده شگفت انگیز فناوری های ترکیبی  سید علیرضا حجازی

+ ثبت هویت دیجیتال بر دیوارهای تمدن سایبر  سید علیرضا حجازی

+ انسان و مشکل ورود به آینده  سید علیرضا حجازی

+ بهار و نوزایی فکری علاقمندان دانش و فناوری  سید علیرضا حجازی

+ سیسیفوس های دنیای مدرن  سید علیرضا حجازی

+ ایتوپیا: آرمان شهر الکترونیکی  سید علیرضا حجازی

+ آيا "آینده" می تواند "مطمئن" باشد؟!  سید علیرضا حجازی

+ 10 فناوري شگفت‏انگيز در آستانه‏ پيدايش  سید علیرضا حجازی

+ 10 پيش‏بيني مهم براي سال 2008 ميلادي و فراتر از آن  سید علیرضا حجازی

+ هشت سوخت اصلی جهان آينده  سید علیرضا حجازی

+ آینده آموزش عالی  سید علیرضا حجازی

+ ویژگی های هفتگانه پیشگامان آینده  سید علیرضا حجازی

+ آناتومي ذهن آینده انديش  سید علیرضا حجازی

+ رادارهاي آينده ياب  سید علیرضا حجازی

+ استخوان‏هاي دست و تبادل داده‏ها به هنگام دست دادن  سید علیرضا حجازی

+ آينده‎پذيري: چالش اساسي آينده‎پژوهي در جهان در حال توسعه  سید علیرضا حجازی

+ آينده‎انديشي: توصيه‎اي دوستانه يا ضرورتي انكار ناپذير؟  سید علیرضا حجازی

+ دانشمندان در يك قدمي فناوري نامريي‏سازي   سید علیرضا حجازی

+ مردان آينده به چه مي انديشند؟  سید علیرضا حجازی

+ ما سناريوها را مي‌سازيم، سناريوها ما را باز مي‌سازند  سید علیرضا حجازی

+ مديريت آينده نگر در ICT  سید علیرضا حجازی



info.ayandeh@gmail.com
©ayandeh.com 1995