ﺑﻪﻣﻨﺎﺳﺒﺖ ﺳﺎل ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻓﻴﺰﻳﻚ در ﺳﺎل 2005/1384، ﻳﻌﻨﻲ ﺻﺪﺳﺎل ﺑﻌﺪ از اﺑﺪاع ﻧﺴﺒﻴﺖ ﺧﺎص ﺗﻮﺳﻂ اﻳﻨﺸﺘﻴﻦ، ﻫﻨﮕﺎﻣﻲﻛﻪ ﺑﻪدﻧﺒﺎل ﺷﻮاﻫﺪي از وﺿﻌﻴﺖ زﻧﺪﮔﻲ اﻳﺮاﻧﻴﺎن در آن ﺳﺎلﻫﺎ ﺑﻮدم، ﻳﻌﻨﻲ ﺣﺪود اﻧﻘﻼب ﻣﺸﺮوﻃﻪ، ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺪم ﺑﻪﻓﺎﺻﻠﺔ 2 ﺳﺎل ﻗﺒﻞ و ﺑﻌﺪ از اﻳﻦ ﺳﺎل، وﺑﺎ در ﺗﻬﺮان ﺗﻨﻬﺎ از ﻛﻦ ﺗﺎ دارآﺑﺎد آن زﻣﺎن ﻛﻪ ﭼﻨﺪ روﺳﺘﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻧﺒﻮد 36000 ﺗﻠﻔﺎت داﺷﺘﻪ اﺳﺖ؛ در ﺷﻴﺮاز وﺑﺎ ﺣﺪود ﻳﻚ ﺳﻮم ﺟﻤﻌﻴﺖ را ﻧﺎﺑﻮد ﻣﻲﻛﻨﺪ! داﻧﺸﮕﺎه ﻛﻪ ﻧﺪاﺷﺘﻴﻢ، ﭼﻨﺪ ﻣﺪرﺳﻪ داﺷﺘﻴﻢ؟ ﭼﻨﺪ دﺑﻴﺮﺳﺘﺎن داﺷﺘﻴﻢ؟ و ﭼﻨﺪ ﻣﻜﺘﺐ ﺧﺎﻧﻪ داﺷﺘﻴﻢ؟ ﻗﺪرتﻫﺎي ﺧﺎرﺟﻲ روس و اﻧﮕﻠﻴﺲ ﭼﻪ ﻣﺪاﺧﻠﻪﻫﺎﻳﻲ در اﻳﺮان ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ؟ ﭼﻘﺪر از ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺧﻮد را از دﺳﺖ داده ﺑﻮدﻳﻢ و ﭼﻘﺪر دﻳﮕﺮ را ﭘﺲ از آن از دﺳﺖ دادﻳﻢ؟ ﺧﻴﺎل ﻣﻲﻛﺮدﻳﻢ، ﻳﻌﻨﻲ ﻧﺨﺒﮕﺎن ﻣﺎ ﺧﻴﺎل ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ، ﺳﻬﺎ (ﻏﺮب) درﺑﺮاﺑﺮ ﺧﻮرﺷﻴﺪ(اﻳﺮان) ﻧﻤﻮدي ﻧﺪارد! ﺑﺎور ﻧﻤﻲﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻏﺮب ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪﺗﺮ اﺳﺖ ﭼﻪ رﺳﺪ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺗﺤﻮل ﻓﻜﺮي در ﺑﺸﺮ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ، ﻳﺎ ﭼﻪ رﺳﺪ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺻﺪ ﺳﺎل آﻳﻨﺪة اﻳﺮان را ﺗﺼﻮر ﻛﻨﻨﺪ. زﻧﺪﮔﻲ اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﺗﻔﺎوت ﭼﻨﺪاﻧﻲ ﺑﺎ دوران آلﺑﻮﻳﻪ ﻳﺎ ﻏﺰﻧﻮﻳﺎن ﻧﻜﺮده ﺑﻮد. اﻧﮕﺎر 600 ﺳﺎل اﻳﺮان راﻛﺪ ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮد. ﺗﻔﻜﺮ راﻛﺪ ﺑﻮد؛ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ راﻛﺪ ﺑﻮد و زﻧﮓ زده ﺑﻮد؛ زﻧﺪﮔﻲ ﺗﻜﺮار روالﻫﺎي ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎن ﺑﻮد. ﻓﺮزﻧﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﺑﻮد و آﻧﻬﺎ ﻫﻢ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭘﺪر و ﻣﺎدرﺷﺎن؛ ﻣﻌﻤﺎري ﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎ ﻫﻢ ﻫﻤﻴﻦﻃﻮر. آﺑﻴﺎري در ﺷﻬﺮ و روﺳﺘﺎ ﻫﻢﻫﻤﻴﻦﻃﻮر. ﻋﻠﻢ ﻫﻤﺎن ﻋﻠﻢ ﭘﻴﺸﺎﻧﻈﺎﻣﻴﻪاي ﻣﻨﺠﻤﺪ ﺷﺪه ﺑﻮد. ﭼﻴﺰي ﺑﻪ آن اﺿﺎﻓﻪ ﻧﺸﺪه ﺑﻮد. ﻛﺘﺎبﻫﺎي ﻋﻠﻤﻲ و ﻓﻠﺴﻔﻲ ﺷﺮح ﺑﺮ ﺷﺮح ﺑﺮ ﺷﺮح ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎي ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎن ﺑﻮد؛ ﺗﺎزه ﺗﻌﻠﻴﻢ و ﺗﻌﻠﻢ ﻫﻢ ﻣﺠﺎز ﻧﺒﻮد ﻣﮕﺮ آﻧﭽﻪ "ﺷﻴﺦاﻻﺳﻼم" ﻻزم ﺑﺪاﻧﺪ، ﻛﻪ ﺷﺮح آن را در ﻛﺘﺎب "اﻳﺮان "1427 ﻧﻮﺷﺘﻪام. وﺿﻊ زﻧﺎن را ﻫﻢ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ از زﺑﺎن ﺗﺎجاﻟﺴﻠﻄﻨﻪ، دﺧﺘﺮ ﻧﺎﺻﺮاﻟﺪﻳﻦ ﺷﺎه، در ﺧﺎﻃﺮاﺗﺶ ﺑﺨﻮاﻧﻴﻢ.
ﺟﻤﻌﻴﺖ اﻳﺮان ﺻﺪ ﺳﺎل ﭘﻴﺶ ﺣﺪود 10 ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻧﻔﺮ ﺑﻮد، ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ 20 درﺻﺪ آن، ﻳﻌﻨﻲ ﺗﻨﻬﺎ دو ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻧﻔﺮ، ﺷﻬﺮﻧﺸﻴﻦ ﺑﻮدﻧﺪ. ﺗﻬﺮان ﺗﻨﻬﺎ 200.000 ﻧﻔﺮ ﺟﻤﻌﻴﺖ داﺷﺖ، و ﻳﻜﻲ از ﺗﻨﻬﺎ 3 ﺷﻬﺮي ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻴﺶ از 100.000 ﻧﻔﺮ ﺟﻤﻌﻴﺖ داﺷﺖ! آﻣﺎري از ﺑﺎﺳﻮادي در آن زﻣﺎن ﻧﺪارﻳﻢ، اﻣﺎ ﻧﻴﻢ ﻗﺮن ﺑﻌﺪ، ﻳﻌﻨﻲ در ﺳﺎل 1956/1335 ﺗﻨﻬﺎ 14.9 درﺻﺪ ﺟﻤﻌﻴﺖ 19 ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻲ اﻳﺮان ﺑﺎﺳﻮاد ﺑﻮدﻧﺪ! در اﻳﻦ ﻣﻴﺎن ﺗﻨﻬﺎ و ﺗﻨﻬﺎ 7.1 درﺻﺪ زﻧﺎن ﺑﺎﺳﻮاد ﺑﻮدﻧﺪ.ﻳﻌﻨﻲ ﺣﺪود 500 ﻫﺰار زن در ﻛﻞ ﻛﺸﻮر ﺧﻮاﻧﺪن و ﻧﻮﺷﺘﻦ ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ! ﭘﺲ ﻻﺑﺪ در ﺻﺪ ﺳﺎل ﭘﻴﺶ ﻛﻤﺘﺮ از ﻧﻴﻢ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺑﺎﺳﻮاد در اﻳﺮان ﺑﻮده اﺳﺖ! ﺑﻪﻋﻼوة ﭼﻨﺪ ﻓﺎرغاﻟﺘﺤﺼﻴﻞ دﻳﭙﻠﻤﺔ داراﻟﻔﻨﻮن. در ﻫﻤﻴﻦ ﺻﺪ ﺳﺎل ﭘﻴﺶ 8.5 درﺻﺪ آﻣﺮﻳﻜﺎﺋﻲ ﻫﺎي ﻫﻔﺪه ﺳﺎﻟﻪ دﻳﭙﻠﻢ دﺑﻴﺮﺳﺘﺎن داﺷﺘﻨﺪ، و 2 درﺻﺪ 23 ﺳﺎﻟﻪﻫﺎ ﻳﻚ درﺟﺔ داﻧﺸﮕﺎﻫﻲ! وﺿﻌﻴﺖ ﺑﺎﺳﻮادي ﺣﺪود 100
ﺳﺎل ﭘﻴﺶ را ﺧﻮب اﺳﺖ از زﺑﺎن ﺣﺎج ﻣﻴﺮزا ﺣﺴﻦ رﺷﺪﻳﻪ، ﺑﻨﻴﺎنﮔﺬار ﻣﺪرﺳﺔ ﻧﻮﻳﻦ در اﻳﺮان ﺑﺸﻨﻮﻳﻢ
(ﺑﻪﻧﻘﻞ از ﻛﺘﺎب ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﺸﺮوﻃﺔ اﻳﺮان، ﻓﺮﻳﺪون آدﻣﻴﺖ، ﭼﺎپ ﺳﻴﺰدﻫﻢ، ص:(41
ﺣﺎج ﻣﻴﺮزا ﺣﺴﻦ رﺷﺪﻳﻪ ﻛﻪ ﺑﻨﻴﺎنﮔﺬار دﺑﺴﺘﺎنﻫﺎﺳﺖ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ:
ﻣﺮا ﺑﻪ رﻓﺘﻦ ﺑﻴﺮوت و ﻳﺎدﮔﺮﻓﺘﻦ ﺷﻴﻮة ﻧﻮﻳﻦ آﻣﻮزﮔﺎري ﻳﻚ ﮔﻔﺘﺎري ار روزﻧﺎﻣﺔ اﺧﺘﺮ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺖ. روزي ﺑﺎ ﭘﺪرم آن را ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﺪﻳﻢ، دﻳﺪم ﻧﻮﺷﺘﻪ: در اروﭘﺎ از ﻫﺰار ﺗﻦ، ده ﺗﻦ ﺑﻲﺳﻮادﻧﺪ وﻟﻲ در اﻳﺮان از ﻫﺰار ﺗﻦ ده ﺗﻦ ﺑﺎ ﺳﻮاد ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ و اﻧﮕﻴﺰة اﻳﻦ ﺑﺪي ﺷﻴﻮة آﻣﻮزش و دﺷﻮاري درس اﻟﻔﺒﺎﺳﺖ. ﺑﺎﻳﺪ در اﻳﺮان دﺑﺴﺘﺎنﻫﺎﻳﻲ ﺑﻪﺷﻴﻮة اروﭘﺎﻳﻲ ﺑﻨﻴﺎد ﻳﺎﺑﺪ.
ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ از ﻛﻞ ﺟﻤﻌﻴﺖ اﻳﺮان ﺗﻨﻬﺎ ﺣﺪود 100.000 ﻧﻔﺮ ﺑﺎ ﺳﻮاد ﺑﻮدﻧﺪ! اﻳﻦ ﻋﺪد 100.000 را ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻛﻨﻴﺪ ﺑﺎ ﺣﺪود 60 ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻧﻔﺮ ﺑﺎﺳﻮاد در اﻳﺮان ﻛﻨﻮﻧﻲ! در ﺳﺎل 1317 ﻛﻪ ﻣﺪرﺳﺔ ﺳﻌﺎدت در ﺑﻮﺷﻬﺮ اﻓﺘﺘﺎح ﺷﺪ، ﺑﻨﺎﺑﻪ ﮔﻔﺘﺔ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪة ﻛﺘﺎب "ﻣﺪرﺳﺔ ﺳﻌﺎدت ﺑﻮﺷﻬﺮ از ﭼﻨﺪ زاوﻳﻪ"
ﻣﺮﺣﻮم درﻳﺎﺑﻴﮕﻲ در وﺳﻂ ﺑﻮﺷﻬﺮ ﺧﺎﻧﻪاي ﻧﺰدﻳﻚ ﺣﺴﻴﻨﻴﻪ .... ﺑﺎ ﻣﺮﺣﻮم ﻣﻴﺮزا آﻗﺎ دﻻل ﺷﻴﺮازي ﺑﻪ ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﻲ و ﻣﻌﻠﻤﻲ ﺑﻴﺴﺖ ﻧﻔﺮ ﺑﭽﻪ ﻫﺎي ﻓﻘﻴﺮ اﻫﺎﻟﻲ دﺷﺘﻲ و ﺗﻨﮕﺴﺘﺎﻧﻲ ﻛﻪ درﺧﺎﻧﻪ ﻣﺰﺑﻮر ﮔﺮد آورده و در دو اﺗﺎﻗﻲ روي ﭼﻨﺪ زﻳﻠﻮ و ﮔﻠﻴﻢ ﺟﺎي داده و ﺑﻪ ﻃﺮﻳﻖ ﻣﻜﺘﺐﺧﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﺧﻮاﻧﺪن ﺟﺰو اول ﻗﺮآن را درس ﻣﻲدادﻧﺪ ﺑﺮﻗﺮار داﺷﺘﻪ ﺑﻮد.
ﺑﭽﻪﻫﺎ ﻋﻤﻮﻣﺎً از ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎي ﻓﻘﻴﺮ و ﺑﻲﭘﺮﺳﺘﺎر در ﺧﻮد ﻣﺪرﺳﻪ آﻧﻬﺎ را ﻧﮕﻬﺪاري و از ﻛﻴﺴﺔ ﻓﺘﻮت ﻣﺮﺣﻮم درﻳﺎﺑﻴﮕﻲ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﻬﺎر و ﺷﺎم ﻣﻲدادﻧﺪ. درﻋﺮض دو ﻣﺎه ﻛﻪ ﺑﭽﻪﻫﺎ ﺑﻪ ﺗﻌﻠﻴﻢ در آن ﻣﺤﻞ ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﺷﺪﻧﺪ ﻳﻚ ﻧﻔﺮ از اﻫﺎﻟﻲ ﺑﻮﺷﻬﺮ ﺣﺎﺿﺮ ﻧﺸﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ ﻓﺮزﻧﺪ ﺧﻮد را در ﻣﺪرﺳﻪ ﺑﮕﺬارد ...
ﭘﻴﺶ از آﻧﻜﻪ ﻣﺮﺣﻮم درﻳﺎﺑﻴﮕﻲ ﻣﻨﻔﺼﻞ ﺷﻮد اﻫﺎﻟﻲ ﻧﻈﺮ ﺑﻪ اﺣﺘﻴﺎﺟﺎت اﻣﻮر ﺗﺠﺎرﺗﻲ ﻛﻪ اﻏﻠﺐ ﺑﺎ اروﭘﺎ .... ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺗﻌﻠﻴﻢ زﺑﺎن اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﺑﺮاي ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻮد ﻧﻤﻮدﻧﺪ. ﺑﺮاي اﻳﻨﻜﻪ زﻣﻴﻨﺔ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﻪ اﺷﺨﺎص ﻣﻐﺮض و دﺷﻤﻨﺎن آﻣﻮزش ﻋﻠﻢ و داﻧﺶ ﺑﻪ وﺿﻊ ﺟﺪﻳﺪ داده ﻧﺸﻮد از ﻣﺤﻀﺮ ﺣﺠﺞ اﺳﻼم و ﻣﺮاﺟﻊ ﺗﻘﻠﻴﺪ آن زﻣﺎن ﻣﺮﺣﻮﻣﺎن آﺧﻮﻧﺪ ﻣﻼ ﻣﺤﻤﺪ ﻛﺎﻇﻢ ﺧﺮاﺳﺎﻧﻲ .... و ﻣﺮﺣﻮم ﺣﺎج ﻣﻴﺮزا ﺣﺴﻴﻦ ﻣﻴﺮزا ﺧﻠﻴﻞ و ﻣﺮﺣﻮم آﻗﺎ ﺳﻴﺪﻣﺤﻤﺪﻛﺎﻇﻢ ﻳﺰدي و ﻣﺮﺣﻮم آﻗﺎ ﺷﻴﺦ ﻋﺒﺪاﷲ ﻣﺎزﻧﺪراﻧﻲ اﻣﻀﺎء ﺷﺪ، در ﺣﻠﻴﺖ ﻳﺎ ﺣﺮﻣﺖ ﺗﺤﺼﻴﻞ زﺑﺎن اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ و ﻓﺮاﻧﺴﻮي ﺑﺮاي اﻣﻮر ﺗﺠﺎرت و آﺷﻨﺎ ﺷﺪن ﺑﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎن آﻧﺎن. ﭘﺲ از ارﺳﺎل ﺑﻪ ﺳﺎﺣﺖ ﻣﻘﺪس آﻗﺎﻳﺎن ﺟﻮاب آﻗﺎﻳﺎن ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻀﻤﻮن رﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﺗﺤﺼﻴﻞ زﺑﺎن ﺧﺎرﺟﻪ ﺣﺮﻣﺖ ذاﺗﻲ ﻧﺪارد. ﻓﻮراً ﺗﺪرﻳﺲ زﺑﺎن اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻧﻴﺰ در ﻣﺪرﺳﻪ ﺑﺮ دﻳﮕﺮ درس ﻫﺎ اﻓﺰوده ﮔﺮدﻳﺪ.
ﺑﻌﺪ از درﻳﺎﺑﻴﮕﻲ ﺣﻜﻤﺮان ﺟﺪﻳﺪ ﻣﺮﺣﻮم ﺳﺎﻻر ﻣﻌﻈﻢ رﺿﺎ ﻗﻠﻲ ﺧﺎن ﻣﺎﻓﻲ، ﻛﻪ ﺑﻌﺪﻫﺎ ﺑﻪ ﻧﻈﺎم اﻟﺴﻠﻄﻨﻪ ﻣﻠﻘﺐ ﺷﺪ، ﺑﺎ اﺻﺮار آﻗﺎﻳﺎن ﻳﻚ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺑﻪ ﻣﺪرﺳﻪ آﻣﺪ، ﺗﺮﻗﻴﺎت ﺷﺎﮔﺮدان را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮد و وﻋﺪة اﻋﺎﻧﻪ داد وﻟﻲ ﻣﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﺑﻨﺎء ﻣﺪرﺳﻪ و ﺗﺮﺑﻴﺖ ﺟﺪﻳﺪ ﻧﺒﻮد و ﺑﺮﺧﻼف اﻋﻤﺎل ﺧﻴﺮﺧﻮاﻫﺎﻧﺔ ﻣﺮﺣﻮم درﻳﺎﺑﻴﮕﻲ ﻣﻲﺧﻮاﺳﺖ اﻳﻦ ﭼﺮاغ ﻫﺪاﻳﺖ ﻛﻪ ﻓﻘﻂ در ﮔﻮﺷﺔ دوراﻓﺘﺎدة ﻛﺸﻮر اﻳﺮان ﺑﻪ ﻧﻮراﻓﺸﺎﻧﻲ ﻣﺸﻐﻮل اﺳﺖ، ﺧﺎﻣﻮش ﺳﺎزد. ﻣﻲﮔﻔﺖ ﻣﺪرﺳﺔ ﺟﺪﻳﺪاﻟﺘﺄﺳﻴﺲ را ﺑﻔﺮوﺷﻴﺪ و ﻣﺪرﺳﻪ را ﻣﻨﺤﻞ ﻛﻨﻴﺪ و ﻣﺮدم ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﻣﻜﺘﺐﺧﺎﻧﻪﻫﺎي ﻗﺪﻳﻢ اﻛﺘﻔﺎ ﻛﻨﻨﺪ، ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻣﺎ ﻫﻢ در ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻜﺘﺐﺧﺎﻧﻪﻫﺎ ﺗﺤﺼﻴﻞ ﻛﺮده و ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﻮاﻫﺎ رﺳﻴﺪهاﻳﻢ
در ﻛﺘﺎب ﺷﺎزده ﺣﻤﺎم ﭘﺎﭘﻠﻲ ﻳﺰدي (اﻧﺘﺸﺎرات ﭘﺎﭘﻠﻲ، ﺳﻨﺪ (1388 در ﺻﻔﺤﺔ 17 ﻣﻲﺧﻮاﻧﻴﻢ:
ﺷﻬﺮ ﻳﺰد آب ﻟﻮﻟﻪﻛﺸﻲ ﻧﺪاﺷﺖ و ﺑﺮاي ﺗﻬﻴﺔ آب ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ آباﻧﺒﺎرﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ 40-50
ﭘﻠﻪ داﺷﺖ ﻣﻲرﻓﺘﻴﻢ. ﻧﺰدﻳﻚﺗﺮﻳﻦ آباﻧﺒﺎر ﺑﻪ ﺧﺎﻧﺔ ﻣﺎ ﺣﺪود 500 ﻣﺘﺮ ﻓﺎﺻﻠﻪ داﺷﺖ. ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﻨﺒﻊ آب داﺷﺘﻨﺪ ﺳﺮي ﻣﻲزدﻳﻢ و ﻳﺎ از ﺷﻴﺮ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻛﺎرﺧﺎﻧﺔ اﻗﺒﺎل آب ﺑﺮﻣﻲداﺷﺘﻴﻢ. ﻳﻚ ﺣﻮض ﻛﻮﭼﻚ وﺳﻂ ﺧﺎﻧﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ ﻣﺎه، دو ﻣﺎه ﻳﻚ ﺑﺎر ﺳﻘﺎﻫﺎ آن را ﺑﺎ ﻣﺸﻚ از آب ﺟﻮﻳﻲ ﻛﻪ در 300 ﻣﺘﺮي ﺧﺎﻧﺔ ﻣﺎ ﻗﺮار داﺷﺖ، ﭘﺮ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ. ﭼﻨﺪ روزي ﻛﻪ آب ﺣﻮض ﺻﺎف ﺑﻮد ﻣﻦ و ﺑﭽﻪﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﺳﺮﻣﺎن را ﻣﻲﮔﺬاﺷﺘﻴﻢ ﺗﻮي ﺣﻮض و آب ﻣﻲ ﺧﻮردﻳﻢ ﺑﻌﺪ از ﭼﻨﺪ روز آب ﺳﻴﺎه ﻣﻲﺷﺪ و ﻛﻢﻛﻢ آب ﻛﺮم ﻣﻲاﻧﺪاﺧﺖ. ﺗﻮاﻟﺖ ﻫﻢ از ﺣﻴﺎط ﭼﻨﺪﺗﺎ ﭘﻠﻪ ﭘﺎﻳﻴﻦﺗﺮ ﺑﻮد و آب ﻧﺪاﺷﺖ ﺑﺎﻳﺪ آﻓﺘﺎﺑﻪ را از آب ﺣﻮض ﭘﺮ ﻣﻲﻛﺮدﻳﻢ، ﺗﻮاﻟﺖ ﭼﺎﻟﻪاي ﺑﻮد ﭘﻬﻦ و ﮔﻮد ﺑﻪﻋﻤﻖ 1.5 ﻣﺘﺮ. ﺗﺨﻠﻴﺔ ﭼﺎه ﺗﻮاﻟﺖ ﺧﻮد داﺳﺘﺎﻧﻲ ﺑﻮد. ﻋﺪه اي ﺷﺘﺮدار ﻛﻪ اﻫﻞ زارچ ﻳﺰد ﺑﻮدﻧﺪ ﻣﻲآﻣﺪﻧﺪ و ﺗﻮاﻟﺖ را ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و ﻣﻲﺧﺮﻳﺪﻧﺪ. 2 ﺗﺎ 5 ﺗﻮﻣﺎن ﭘﻮل ﻣﻲدادﻧﺪ ﺗﺎ ﺻﺎﺣﺐﺧﺎﻧﻪ اﺟﺎزه دﻫﺪ ﺗﻮاﻟﺖاش را ﺧﺎﻟﻲ ﻛﻨﻨﺪ. ﺑﺎ ﺷﺘﺮ ﺧﺎك ﻣﻲآوردﻧﺪ و ﻛﻨﺎر ﻛﻮﭼﻪ را ﺣﻮﺿﭽﻪ درﺳﺖ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ.
ﺳﺮ ﭼﺎه ﺗﻮاﻟﺖ را ﺑﺎز ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و اﺑﺘﺪا ﺑﺎ ﺳﻄﻞ، آب ﺗﻮاﻟﺖ را ﻣﻲﻛﺸﻴﺪﻧﺪ ﭼﻨﺪﺗﺎ ﻛﺎرﮔﺮ ﺳﻄﻞﻫﺎ را دﺳﺖﺑﻪدﺳﺖ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و آن را ﺗﺎ ﻛﻨﺎر ﻛﻮﭼﻪ ﻣﻲﺑﺮدﻧﺪ و در ﺣﻮﺿﭽﻪ ﻣﻲرﻳﺨﺘﻨﺪ. آﺑﺶ ﻛﻪ ﺗﻤﺎم ﻣﻲ ﺷﺪ ﻳﻚ ﻛﺎرﮔﺮ ﺑﺪﺑﺨﺖ را ﺑﻪ ﻃﻨﺎب ﻣﻲﺑﺴﺘﻨﺪ و ﺑﻪ داﺧﻞ ﭼﺎه ﻣﻲﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ او ﺑﺎﻳﺪ ﻧﺠﺎﺳﺖ ﻫﺎ را داﺧﻞ ﺳﻄﻞ ﻣﻲﻛﺮد و ﻛﺎرﮔﺮ دﻳﮕﺮي ﻣﻲﻛﺸﻴﺪ. ﺗﻤﺎم ﻧﺠﺎﺳﺖﻫﺎ را ﻫﻢ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﺣﻮﺿﭽﻪ ﻣﻲ ﺑﺮدﻧﺪ.
ﻳﺎدم ﻣﻲآﻳﺪ ﻛﻪ ﭼﺎه ﺗﻮاﻟﺖ ﻫﻤﺴﺎﻳﻪ را ﺧﺎﻟﻲ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ. ﺗﺨﻠﻴﺔ ﭼﺎه ﺳﻪ روز ﻃﻮل ﻛﺸﻴﺪ. روز ﺳﻮم ﻃﻨﺎب را ﺑﻪ ﻛﻤﺮ ﻳﻚ آدﻣﻲ ﺑﺴﺘﻨﺪ و او را داﺧﻞ ﭼﺎه ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ، اﺳﺘﺎﻛﺎر ﻓﺮﻳﺎد ﻣﻲزد آﻫﺎي ﻋﺒﺎس ﺧﻮب ﭼﺎه را ﭘﺎك ﻛﻦ ﺗﻪاش را اﻧﮕﺸﺖ ﻛﻦ ﭘﻮل دادهاﻳﻢ. ﭼﻨﺪ روز اﻳﻦ ﻛﺜﺎﻓﺎت ﻛﻨﺎر ﻛﻮﭼﻪ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ ﺗﺎ آﺑﺶ ﺗﺒﺨﻴﺮ ﺷﻮد ﺑﻌﺪ آﻧﻬﺎ را ﺑﺎ ﻣﻘﺪاري ﺧﺎك و ﺧﺎﺷﺎك ﻗﺎﻃﻲ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و در ﺟﻮالﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﻮي ﺑﺰ ﺑﺎﻓﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد ﻣﻲرﻳﺨﺘﻨﺪ و ﺑﺎر ﺷﺘﺮ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ. ﺑﺎر ﺷﺘﺮﻫﺎ ﺳﻨﮕﻴﻦ ﻣﻲ ﺷﺪ و وﻗﺘﻲ ﻣﻲﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺑﻠﻨﺪ ﺷﻮﻧﺪ ﻧﻌﺮه ﻣﻲزدﻧﺪ و از ﺟﺎ ﺑﻠﻨﺪ ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ. ﺑﻪ اﻳﻦ ﺷﻐﻞ ﻛﻨﺎﺳﻲ ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ. ﻛﻨﺎسﻫﺎ اﻳﻦ ﻛﻮدﻫﺎ را ﺑﻪ ﻛﺸﺎورزان ﻣﻲ ﻓﺮوﺧﺘﻨﺪ.
اﻳﻦ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﺮﺑﻮط اﺳﺖ ﺑﻪ دﻫﺔ 30 ﺷﻤﺴﻲ. در دﻫﺔ 40، ﻳﻌﻨﻲ ﺣﺪود 15 ﺳﺎل ﻗﺒﻞ از اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ، ﻫﻨﻮز در اﺻﻔﻬﺎن ﻛﻨﺎﺳﺎن ﻳﺎﻛﻪﻛﻪﭼﻲﻫﺎ ﺑﻮدﻧﺪ و اﻳﻦ ﺷﻐﻞ رواج داﺷﺖ. آﻳﺎ ﻧﺴﻞ ﺟﺪﻳﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻧﻮﺷﺘﻪ را ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ ﺑﺎور ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ در 15 ﺧﺮداد ﺳﺎل 1342 ﻫﻨﻮز ﺷﻐﻞ ﻛﻨﺎﺳﻲ در اﻳﺮان راﻳﺞ ﺑﻮد!
زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﻦ 16 ﺳﺎﻟﻪ ﺑﻮدم ﻳﻌﻨﻲ درﺣﺪود 50 ﺳﺎل ﭘﻴﺶ ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ 14.9 درﺻﺪ ﺟﻤﻌﻴﺖ اﻳﺮان ﺑﺎﺳﻮاد ﺑﻮدﻧﺪ، و ﻣﺎدر ﻣﻦ ﻳﻜﻲ از 500 ﻫﺰار زن ﺑﺎﺳﻮاد ﻛﺸﻮر ﺑﻮد، و ﻧﺰد ﻣﺮﺣﻮم ذﺑﻴﺢاﷲ ﺑﻬﺮوز اﺳﺘﺨﺮاج ﺗﻘﻮﻳﻢ ﻳﺎد ﻣﻲﮔﺮﻓﺘﻢ، روزي ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺖ ﺣﺎﻻ اﮔﺮ در دوران ﻗﺎﺟﺎر ﺑﻮدي ﻣﻨﺠﻢ اﻟﻤﻤﺎﻟﻚ درﺑﺎر ﻣﻲ ﺷﺪي! ﺣﺎل ﻣﻲﻓﻬﻤﻢ ﭼﻪ ﻣﻲﮔﻔﺖ!
درﺳﺖ ﻳﻜﺼﺪ ﺳﺎل ﭘﻴﺶ، در ﺳﺎل 1910/1289 در ﺳﺮﺗﺎﺳﺮ اﻳﺮان ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ اﺗﻮﻣﺒﻴﻞ وﺟﻮد داﺷﺖ ﻛﻪ ده ﺳﺎل ﺑﻌﺪ اﻳﻦ رﻗﻢ ﺑﻪزﺣﻤﺖ ﺑﻪ 20 دﺳﺘﮕﺎه ﻣﻲرﺳﻴﺪ. ﺗﻨﻬﺎ راهآﻫﻦ ﻛﺸﻮر ﺑﻪﻃﻮل 12 ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ ﺗﻬﺮان را ﺑﻪ ﺷﻬﺮ ري وﺻﻞ ﻣﻲﻛﺮد. ﻫﻴﭻ ﺷﺒﻜﺔ راهﻫﺎي ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﺑﺮاي ﻧﻴﺎزﻫﺎي داﺧﻠﻲ ﻛﺸﻮر وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ. ﺑﻨﺪر اﻧﺰﻟﻲ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻨﺪ ﻣﺪرن ﻛﺸﻮر ﺑﺮاي ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ ﻛﺸﺘﻲﻫﺎي ﺗﺠﺎري ﺑﻮد. ﺟﺎدهاي روﺳﻲ رﺷﺖ، ﻗﺰوﻳﻦ، و ﺗﻬﺮان را ﻣﺘﺼﻞ ﻣﻲﻛﺮد. ﻛﺎرﻣﻨﺪان ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ اﻧﮕﻠﻴﺲ و اﻳﺮان ﺑﺮاي آﻣﺪن ﺑﻪ ﺗﻬﺮان ﺑﻬﺘﺮ ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن را دور ﺑﺰﻧﻨﺪ، از ﻛﺎﻧﺎل ﺳﻮﺋﺰ و درﻳﺎي ﺳﻴﺎه ﻋﺒﻮر ﻛﻨﻨﺪ، ﺳﭙﺲ از ﻗﻄﺎر ﺑﺎﻃﻮم- ﺑﺎﻛﻮ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﻨﺪ، ﺑﺎ ﻛﺸﺘﻲ ﺑﻪ ﺑﻨﺪر اﻧﺰﻟﻲ ﺑﺮوﻧﺪ، و ﺳﭙﺲ از ﺟﺎدة روﺳﻲ ﺑﻪ ﺗﻬﺮان ﺑﻴﺎﻳﻨﺪ.
ﺗﻬﺮان در آن زﻣﺎن ﭘﺎﻳﺘﺨﺖ ﻛﻮﭼﻚ و ﻏﻢاﻧﮕﻴﺰ ﻳﻜﻲ از ﻋﻘﺐﻣﺎﻧﺪهﺗﺮﻳﻦ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺟﻬﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ از ﻣﻈﺎﻫﺮ اﻧﻘﻼب ﺻﻨﻌﺘﻲ، ﻛﻪ ﻣﺼﺮ و ﺗﺮﻛﻴﻪ آن را ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ، ﺑﺮﻛﻨﺎر ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮد. دﻧﻴﺎﻳﻲ ﺑﻮد دﺳﺖﻧﺨﻮرده، و ﻗﻠﻌﻪاي ﻛﻪ از ﻫﺮﺳﻮ ﻣﻮرد ﺣﻤﻠﻪ ﻗﺮار داﺷﺖ، و ﺣﺮم اﻣﺎم رﺿﺎ در ﻣﺸﻬﺪ ﺗﺎزه اوﻟﻴﻦ دﺳﺘﮕﺎه ﻣﻮﻟﺪ ﺑﺮق را ده ﺳﺎل ﻗﺒﻞ از آن ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻛﺮده ﺑﻮد.
ﺗﺤﻮل و ﺗﻮﺳﻌﺔ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻄﺌﻲ اﻳﺮان ﭘﺲ از اﻧﻘﻼب ﻣﺸﺮوﻃﻪ در ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﺷﺮوع ﺷﺪ. ﻛﻨﺪ ﺑﻮدن آن را ﻫﻢ در "اﻳﺮان "1427 ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻛﺮدهام. ﻧﺨﺒﮕﺎن آن دوره، اﮔﺮﻫﻢ دﻏﺪﻏﺔ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻳﺎ ﺑﻪ ﻗﻮل ﺧﻮدﺷﺎن "ﭘﺮوﻏﺮه" را داﺷﺘﻨﺪ، ﺗﺼﻮر وﺿﻌﻴﺖ ﻛﻨﻮﻧﻲ دﻧﻴﺎ و اﻳﺮان ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﻣﻤﻜﻦ ﻧﺒﻮد. ﭘﺲ ﭼﻄﻮر ﻣﻲﺧﻮاﻫﻢ اﻛﻨﻮن ﺻﺪﺳﺎل آﻳﻨﺪة اﻳﺮان را ﭘﻴﺶﮔﻮﺋﻲ ﻛﻨﻢ؟ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺷﺒﻴﻪ ﺗﻔﺎوﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻴﺎن ﻓﻴﺰﻳﻚ ﭘﻴﺸﺎﻧﻴﻮﺗﻮﻧﻲ و ﭘﺴﺎﻧﻴﻮﺗﻮﻧﻲ وﺟﻮد دارد.
ﻣﻔﻬﻮمﺳﺎزي، ﻣﺪلﺳﺎزي، و دﻳﻨﺎﻣﻴﻚ ﻛﻪ ﺑﺸﺮ ﺑﺎ ﻓﻴﺰﻳﻚ ﻧﻴﻮﺗﻮﻧﻲ ﻳﺎد ﮔﺮﻓﺖ اﻧﺴﺎن ﭘﺴﺎﻧﻴﻮﺗﻮﻧﻲ را از اﻧﺴﺎن ﭘﻴﺸﺎﻧﻴﻮﺗﻮﻧﻲ ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ ﻛﺮد. اﻧﺴﺎن ﻣﺪرن ﻫﻢ ﺑﺎ ﻣﻔﻬﻮمﺳﺎزي و ﻣﺪلﺳﺎزي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻗﺎﻧﻮﻧﻤﻨﺪي دﻳﻨﺎﻣﻴﻚ اﺟﺘﻤﺎﻋﺎت ﺑﺸﺮي را ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ. اﮔﺮ ﺻﺪﺳﺎل ﭘﻴﺶ ﻧﺨﺒﮕﺎن ﻣﺎ ﺟﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺧﻮرﺷﻴﺪ و ﺳﻬﺎ را اﺷﺘﺒﺎه ﻣﻲﮔﺮﻓﺘﻨﺪ، اﻛﻨﻮن ﻣﺎ ﻣﻲداﻧﻴﻢ ﻛﻪ اﻣﻜﺎن ﻧﺪارد داﻧﺸﮕﺎهﻫﺎي ﻣﺎ، ﻳﺎ اﻧﺠﻤﻦﻫﺎي ﻋﻠﻤﻲ ﻣﺎ، ﺗﺎ ﭘﻨﺠﺎه ﺳﺎل دﻳﮕﺮ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﻫﻤﺎن ﻧﻘﺸﻲ را ﺑﻪﻋﻬﺪه ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ ﻛﻪ اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﻧﻬﺎدﻫﺎ در ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺻﻨﻌﺘﻲ ﺑﻪﻋﻬﺪه ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ. رﻓﻊ ﻣﻮاﻧﻊ اﻳﻦ ﻣﻬﻢ ﺑﻪ ﻇﺮف زﻣﺎن اﺣﺘﻴﺎج دارد ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻘﺮﻳﺐ ﺧﻮﺑﻲ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ اﺳﺖ. ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ﺻﺪﺳﺎل ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﭼﻴﺰﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻣﻲآﻣﻮزد و راه آﻳﻨﺪه را ﺑﺮاي ﻣﺎ روﺷﻦﺗﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ.
Twitter
Google
Yahoo
Delicious
بالاترین
دنباله
نسخه‌ی چاپی
ارسال اين مطلب به دوستان